Шата Руставелі - Дрэва вечнасці

Цар шпурнуў з размаху крэсла, ім хацеў візіра выцяць,
Ды не трапіў, хоць візіру здаўся моцным той удар.
«Як адважыўся сказаць мне, што ўцячы сабраўся віцязь?»
Слёз гарачыя струмені апяклі візіраў твар.

Слова вымавіць не мог ён, задрыжаў, як ліст у буру,
Выпаўз прэч хутчэй за дзверы, як падбітая ліса;
У палац ішоў вясёлы, а з палаца бег пануры:
Вораг так бы не нашкодзіў, як сабе нашкодзіў сам!

Ён шаптаў: «Цярпець знявагу богам мне наканавана.
Памыліўся я з-за глупства, не зазнаць мне больш уцех!
Як адважыўся так дзёрзка гаварыць я з гордым панам?
Што ж, плаціць павінен кожны, як і я, за ўласны грэх!»

Так ішоў візір няшчасны з ганьбай, сорамам і болем;
Спахмурнелы, пры сустрэчы Аўтандзілу ён сказаў:
«Як аддзякаваць табе мне; меў я радасці даволі,—
Вось прыйшоў я зганьбаваны, галаву амаль не склаў».

І, жартуючы скрозь слёзы, гаварыў далей ён другу,—
Сам з сябе ён кпіў нібыта, ледзь стрымаўшы злы папрок:
«Той губляе слуг, хто плаціць абяцанкай за паслугі;
Кажуць: даўшы добры хабар, з пекла нават чорт уцёк!

Зневажаў мяне і бэсціў цар, я ж быў, як апантаны;
Ён казаў, што я здзяцінеў, і бязглуздым абвясціў.
Дзе я сорам свой падзену, як у вочы людзям гляну?!
Я дзіўлюся сам дагэтуль, як мяне ён не забіў?!

Ведаў добра, што рабіў я, і прынёс сябе ў ахвяру,
Прадчуваў я кару злую, ўсё ж пайшоў да ўладара.
Хто пазбегнуць можа гневу, што ляціць з нябёс з-за хмары?!
За цябе гатоў хоць сёння я без страху паміраць!»

Адказаў візіру віцязь: «Мне не ехаць немагчыма.
Калі ружа вянуць стане, памірае салавей.
Жыватворную расінку ён шукае для любімай,
А не знойдзе, дык пагібель свайму сэрцу ён заве.

Не магу без Тарыэля ні сядзець, ні ў сне забыцца;
Каб знайсці яго, гатовы я бадзяцца між звяроў!
Цар дарма мяне схіляе ехаць з ворагамі біцца,—
Чым трымаць гвалтоўна сябра, лепш застацца без сяброў!

Хоць угневаны ён вельмі, ўсё ж цара я ўпрошваць буду,—
Зразумее, можа, зрэшты, як згараю сэрцам я;
Не адпусціць — дык употай волю вольную здабуду,
А калі памру, хай гіне доля горкая мая!»

Змоўклі. Віцязя паклікаў на абед візір гасцінны;
Частаваў ён госця шчодра, паднасіў яму дары,
Да гасцей старых і юных быў таксама дабрачынны;
Ад яго вярнуўся віцязь, як сцямнела на двары.

Дома ж кіпарыс чароўны тысяч сто адклаў чырвонцаў,
Трыста штук парчовых скруткаў ён са сховішча дастаў,
І, дадаўшы шэсць дзесяткаў лалаў зыркіх, нібы сонца,
Ён візіру ў падарунак са сваім ганцом паслаў.

Загадаў сказаць: «Не ў сілах адплаціць я за паслугу,—
Дык не дар, а доўг мой шчыра я прашу цябе прыняць!
Не памру — жыццё ў падзяку я табе аддам, як другу,
Я любоў сваю з тваёю пастараюся зраўняць!»

Каб уславіць Аўтандзіла, не хапае слоў на гэта,
Ён ва ўсіх сваіх учынках варты быў высокіх дум!
Памагаць павінен кожны дасягнуць другому мэты,
Верны друг не кіне друга, што патрапіў у бяду!

Віцязь той, што сонцам ззяе, так прамовіў Шармадзіну:
«Гэта дзень маёй надзеі, сэрцу радасць ён нясе;
Ён пакажа, што ты зробіш для мяне з усіх адзіны!»
Дык знайдзі, чытач мой добры, ў дружбе іх глыбокі сэнс!

Ён сказаў: «Наконт ад'езду цар і слухаць не захоча,
Ён не ведае, што сэрцу толькі дружбы нестае
І што мне без Тарыэля ясны дзень здаецца ноччу!
Здраджу — бог на ліха згоды не даваў і не дае!

Цвёрда вырашыў быць з другам — не парушу я зароку,—
Той, хто здрадзіць свайму слову — вораг богу, танны хлус!
Сэрца ные і галосіць, бо сардэчны друг далёка,
Скасаваць нішто не зможа вечны сэрцаў двух хаўрус!

Каб давесці сваю дружбу, ёсць на свеце тры навукі:
Быць перш-наперш разам з другам, жыць у згодзе дзень у дзень;
Па-другое, ўсім дзяліцца, каб дарылі радасць рукі,
І, па-трэцяе, быць смелым, калі друг твой у бядзе!

Скарачаць размову трэба — кожны справе хай паслужыць.
Загаю я раны сэрца, калі ўдасца мне ўцячы.
Абяцай жа ў час разлукі, я прашу цябе, мой дружа,
Што выконваць будзеш шчыра ўсё, чаму цябе вучыў!

Перш за ўсё адданым службе будзь, як быць мы ўсе павінны,—
Пакажы сваю сумленнасць, непадкупнасць пакажы;
Войскам ты кіруй адменна, замак мой ахоўвай пільна;
Ты служыў дагэтуль добра, яшчэ лепш ты паслужы!