Іван Пташнікаў - Тартак

Адзінец любіў Пагурак асабліва ўвосень, калі цвіў сіні верас і пад ім густа вылазілі з зямлі падасінавікі і баравікі — не ступіць — нагінайся толькі і лаві губамі; калі пачыналі чырванець на ім тры старыя высокія — аж у неба — асіны; калі яны, дрыжачы лісцем, шапталі на вуха сваю ціхую журботу, ад якой павявала сном, лагодай і няскончанасцю свету і жыцця...

Пазней, калі толькі яшчэ пачыналіся першыя лёгкія маразы, — чырванелі рабіны — адны ягады, каб дзе лісцінка на іх; жаўцелі, асыпаючы лісце, бярозы; сееўся, адцвіўшы, іван-чай і плыла ў паветры павуціна, блішчэўшы ніцямі на сонцы і густа чапляючыся за рогі, за нос, лезла ў ноздры — толькі храпі і форскай, не дыхнуць...

На Пагурак ён любіў хадзіць са сваёй ласіхай да таго, як у іх паявілася на свет сваё першае і апошняе цялятка. Яны стаялі пад асінамі, цёрлі адно аднаму галовамі шыі і плечы, пасля самі цёрліся бакамі аб старасвецкія камляватыя шэрыя, аблепленыя зялёным мохам асіны.

У іх былі два звабныя месцы ў гэтым баку: Пагурак пад Ямскім і Жоўты бераг за Ліпнікамі ля Віліі...

...На Пагурку цяпер было па калена снегу, як і ў Ліпніках, адкуль ён прыбег.

На Пагурку недалёка ад старых голых і разгатых асін ён і пачуў, як завылі ззаду ваўкі. Нават пераярак падаў свой тоненькі галасок.

Пасля адразу ваўкі завылі і спераду, моцна, голасна, настырна. І з бакоў — з гаўканнем і гыркам. Ён здагадаўся, што абложаны...

Ваўкі, відаць, даўно сачылі за ім, ведалі ўсе яго хады, а сёння трое пайшло ў пагоню, астатнія абклалі яго на Пагурку — чакалі, што ён прыбяжыць сюды: ляглі ў засаду.

Ён абабег каля трох асін. Трэба, адбіўшыся ад прышлых, тых, што ў засадзе, рвануць з Пагурка ўніз на балота, а там, на роўным, адарвацца ад іх... Прышлых ён не баяўся...

Траіх ваўкоў, што ішлі за ім пагоняй, ён убачыў адразу ўсіх. Яны мітусіліся за крокаў дзесяць ад яго і шчэрылі белыя ад снегу і поўні зубы...

Тыя, што за асінамі, прышлыя, яшчэ не чулі яго паху, баяліся блізка падступіцца, а гэтыя, што ганялі цэлы дзень, добра пачулі ягоны пах поту і вантроб, сталі нахабныя, яны самыя небяспечныя і ад іх трэба пазбавіцца. Даць бой...

Ён яшчэ раз абабег каля трох асін. І прышлыя ваўкі раптам пасмялелі: вылазілі і вылазілі, як усё роўна адкуль з-пад снегу. Падымалі галовы, стукалі зубамі, мялі хвастамі снег. Збегліся, як з усёй зямлі...

Трое з пагоні ўжо стаялі перад самым яго носам. І поўня з-за асін свяціла якраз на іх, як удзень сонца, і ўсюды было бела і ціха...

Ён тады прыціснуўся задам да самай старой і шырокай асіны — не змогуць рвануць зубамі адтуль, падняў ад зямлі пярэднюю правую нагу і адставіў назад — падрыхтаваўся для ўдару: біў ён нагой напавал, і нагнуў чуць-чуць уніз галаву, выставіўшы ўперад рогі.

Трое ваўкоў краталіся перад ім — ваўчыца і воўк упобачкі і ззаду за імі пераярак. Тады пераярак таўхануў ззаду ваўчыцу, і яна, прыпаўшы жыватом да зямлі, тузанулася ўперад два разы — абдурвала, пасля разагнула раптоўна ногі і скочыла, лучаючы яму пад падбародак, каб учапіцца зубамі ў горла...

Адзінец у які момант апусціў яшчэ ніжэй галаву, падчапіў ваўчыцу ўсю на рогі, страсануў, пачуўшы, што яна цяжкая, і перакінуў, раздзёртую, цераз сябе. Пачуў, як на спіну яму закапала цёплая кроў і разам з ваўчыцай зляцелі ў яго з галавы рогі.

Але ён падняў угару галаву больш, чым трэба было... І не паспеў у час апусціць, каб прыкрыцца — якую долю секунды аднялі ў яго рогі, прытармазіўшы, тыя рогі, якія ратавалі яго не раз, каб якраз цяпер зляцець у яго з галавы, — і яму, падскочыўшы, у горла мёртвай хваткай учапіўся зубамі стары воўк, павіс і цягнуў галаву да зямлі. Адзінец пачуў, як у яго па шыі і па назе пацякла яго, ласіная, гарачая кроў... У вачах адразу не памутнела, ён убачыў яшчэ, як спераду да яго падскочыў пераярак і задраў угару галаву. Адзінец тыцнуў яму пярэдняй нагой пад жывот, і той адляцеў з-пад нагі далёка ўбок і чмякнуўся за пад'ялеўцавы куст у снег. Распластаўся і заціх...

Адзінец замалаціў яшчэ пярэднімі нагамі, перабіраючы імі па чырвоным пад сабой снезе... Але воўк вісеў пад шыяй і яго ні дастаць, ні зняць нагамі не было як...

Горла раптам разануў страшэннай сілы боль. Падкасіліся адразу і заднія і пярэднія ногі. Белы снег у вачах зрабіўся зялёным, наплыло аднекуль здалёку-здалёку лета, калі ад стрэлаў не падняліся з зямлі ля Віліі на Жоўтым беразе ласіха з малым цяляткам...

Ён, слабеючы, апусціўся спачатку пярэднімі нагамі на калені... Пасля раптам пачуў, што падае ўніз з высокага Жоўтага берага. Упаў і лёг ля ракі побач з ласіхай і маленькім цяляткам на зялёную летнюю траву на беразе...