Іван Пташнікаў - Тартак

Яны з Мурлахапым забралі яго і сышлі з Ліпнікаў на Пагурак пад Ямскае — далей ад людзей.

...Канчаліся Ліпнікі. Яны беглі цяпер па ласіных слядах якраз там, дзе некалі было логава, адкуль людзі забралі іхніх ваўчанят і паняслі ў вёску.

На Пагурак бег і Адзінец. Ён чуў за сабой блізка ваўкоў: яхкалі і скуголілі; чуў яшчэ, што слабее, гэта, мусіць, пасля пячоры: пастаяўшы, не можа доўга ісці ў галоп. Ад дыхавіцы распірае бакі, грукае ў грудзях сэрца, спыняючыся і заміраючы, — тады вядзе ў бакі галава. Хоць бы не вісела над ёй, недзе над самымі рагамі вялікая круглая і ядраная белая поўня... Падскокваючы, ён, здаецца, дастае да яе, — можа зачапіцца і зламаць рогі...

Пад ядранай поўняй снег на зямлі быў аж сіні; з-пад ног ён узлятаў, рассыпаючыся на дробныя бліскучыя іскры.

Калі Адзінец пачуў, што раптам лёгка стала бегчы, што пацвярдзела пад нагамі, — пазнаў, што выбег на Белую дарогу — блізка да вёскі. Па ёй і летам і зімой вялізныя чорныя машыны вазілі дрэва. Часта яны і стаялі тут нават уначы на дарозе сярод лесу і снегу, гудзелі, бразгалі жалезам і стукалі дзверцамі, моцна, як стралялі на ўвесь лес...

Машын на дарозе цяпер не было. І ён злавіў сябе на тым, што выбег на дарогу да вёскі не так сабе, што яго пагнаў страх... Трэба шукаць ратунку ў вёсцы...

У вёску ззаду за ім ваўкі не кінуцца.

Але калі ён, прабегшы па цвёрдай Белай дарозе, звярнуў на поле і выскачыў аж на загуменне — паказаліся цёмныя хаты і запахла з хлявоў скацінай, — спыніўся як укопаны.

У вёску да людзей ён не пабяжыць. У вёску ён ужо быў раз пабег. Тады стаяла позняя восень, яшчэ не было на зямлі снегу і пёк нагалец мароз. І тады яго, маладога яшчэ лася, паднялі ваўкі ў тым жа Ямскім, у пушчы. Раніцай. І ён пабег на поле, на цвёрдую, як капыты, зямлю ад марозу. Падбег па зялёнай заінелай руні да самай вёскі — ваўкі па голым полі за ім не пайшлі, адсталі — і выскачыў на лог да белага бярэзніку, дзе з піламі і тапарамі мітусіліся людзі — рэзалі дрэва. Ён спыніўся ля іх зусім блізка і соп, змарыўшыся і пераводзячы дух.

Людзі, іх было трое мужчын, з бліскучымі ад сонца тапарамі ў руках акружылі яго і сталі раптам ціснуць да ракі: на лёд, куды ж яшчэ... Зганялі з логу на той самы лёд, якога ён цярпець не мог, на якім ён ніколі не мог стаяць: распаўзаліся, слізгаючы, ногі пад ягоным цяжкім целам. На лёдзе ён заўсёды падаў.

Ён здагадаўся адразу, што значыць для яго лёд пад нагамі на рацэ і тапары ў руках у людзей. Але, змораны і задыханы, несамахоць даў сябе сагнаць з логу, з высокага берага на чысты-чысты лёд у рацэ — на ім нават адбівалася сонца і сцёбала па вачах, — а там, паслізнуўшыся з берага, праехаў на капытах да сярэдзіны шырокай гэтым месцам ракі і грукнуўся з усяго маху грудзьмі аб лёд. Праламаў яго — лёд, відаць, быў падмыты крыніцай, — і, цвёрда стаўшы на дне на ногі, выскачыў на бераг на другім баку ракі і рвануў у голы альшэўнік і разгаты лазняк, пераплецены сухім хмелем, як вяроўкамі. Ён бег і рваў іх на кавалкі мокрымі пасля ракі грудзьмі. Доўга тады вісеў у яго на рагах сухі хмель, акруціўшыся ля іх, як аборы...

У вёсцы цяпер брахалі сабакі. У вёску ён, Адзінец, не пабег. Звярнуў на загуменні па цвёрдай уезджанай дарозе ўздоўж пунь. Выбег да доўгіх, чорных на снезе, хлявоў — да калгаснай фермы. У кароўніку — ён пазнаў па паху скаціны — загрукалі рагамі ў сцяну каровы; у далейшым будынку — пад лес — заірзаў конь: яго, лася, пачула жывёла, а можа, чула здалёку ваўкоў...

За фермай ён сігануў цераз вясковую дарогу і рвануў на поле, пад бярэзнік — бег на Пагурак, пад Ямскае. Тут ён ведаў добра ўсе хады і выхады. За Пагуркам — Ямскае, там... Не падвялі б толькі ногі.

Але клікала яго цяпер не воля, а бяда.

З поля, з гары, быў здзёрты ветрам снег, і беглася лёгка пасля гурбаў у лесе. Каб толькі не ціснула зверху на галаву поўня... Як усё роўна яна ляжыць на самых рагах і галава ад яе робіцца цяжкая-цяжкая... Чуць нясеш...

Яму на якую хвіліну здалося, што пагоні больш няма, што ваўкі адарваліся ад яго, не пайшлі да вёскі. Але на горцы за дарогай ён убачыў, што яны не адсталі. Бягуць за ім і зусім блізка. Усе трое. І яны пайшлі праз ферму. Па яго следзе.

Суха і горка зрабілася ў роце. Нагінаючы галаву, ён на бягу пачаў абвіслымі ўздутымі губамі хапаць з-пад ног халодны снег.

Пагурак — выспа між вёсак, балот і дзвюх рэчак. Ён паволі падымаецца з поля за вёскай і ідзе пад Ямскае, канчаючыся там спадзістым адхілам, парослым бярэзнікам, альшэўнікам, сасняком і рабінамі, як адумысла для ласёў: падыходзь і жуй. За ім Ямскае — пушча з балотамі і лагамі ля лукатак ракі. З Ямскага можна пайсці на Палік — аж на край зямлі.