Іван Пташнікаў - Тартак

Песні жней, што рассыпаліся аж на Сушкоўскім полі, гамана і смех возчыкаў з пугамі ў руках, ржанне коней, клёкат бусла, ляскатанне калёс па загонах — усё зліваецца ў адзін летні блаславёны гул на зямлі — гул радасці ад ураджаю, якога чакалі цэлы год...

Снапы вязуць у Кур'янаўшчыне ў вялікую пуню, прыкладаюць адразу, і зноў калёсы па дарозе вядуць сваю адвечную на зямлі песню, — што рэхам адгукаецца ў Асаўку і пад Хадакамі. Рэха варочаецца бразгатам, грукам, скрыпам і ржаннем назад у Кур'янаўшчыну, каб асесці нанач на Крайскім баку пад Задроздзем.

З цямном нязвезеныя снапы — мэдлікі з крывымі шапкамі — хавае белы туман, зліваючыся з белымі хусткамі на галовах у позніх жней; пазней — і кучкі жней хаваюцца ў тумане...

У Кур'янаўшчыне надыходзяць ціхія цёплыя жнівеньскія дні, з ядранымі зорамі ў небе, з малочным туманам і густой расой на зямлі — не ступіць нагой.

На лагах пачынаюць сцяліць лён.

У садзе абіраюць белы наліў і падпіраюць адмысловымі калочкамі з ляшчэўніку, прынесенага з Асаўка, дзе за арэшнікам не прабіцца, абстругваюць іх набела і — пад голле маладых яшчэ антонавак, штрыфеля, папяровак, ранетак, цыганак... Адны грушы, дулі, не трэба падпіраць: яны павырасталі вышэй стрэх — асталіся яшчэ старыя, спрадвечныя. Блішчаць толькі ўгары налітыя плады жоўтымі бакамі, хаваючы сабой лісце. Іх даставаць трэба, толькі паставіўшы драбіну...

І кратаюць у гэту пару малады мёд.

З Асаўка, з бярэзніку, носяць кошыкамі маладыя баравікі, крамяныя, на высокіх тоўстых ножках; жоўтагаловыя чашчавікі, якія цяжка адрозніць ад падасінавікаў; і з Рэпішча, з пушчы, мяшкамі рыжыкі. Набяруць мех па завязку, ускінуць на плячо і пайшлі...

На Крайскім баку павылазілі аж на кладкі дурніцы і журавіны, — ідучы, чапляешся нагамі. Баішся ступаць на ягады і яшчэ на змей, што тут жа скручваюцца, каб пагрэцца на сонцы. А над усёй Кур'янаўшчынай — чыстае высокае блакітнае неба з белымі ціхімі зажуранымі воблакамі, — лета яшчэ не хоча саступаць нікому...

Але аднойчы раніцай па засыпанай альховым лісцем грэблі з Сушкава праз Задроздзе на Леснікі прайшла настаўніца, маладая жанчына, адна, не баючыся ні далёкай дарогі, ні лесу...

Настаўніца прыносіць з сабой восень.

Шпакі на ржышчы пералятаюць з загона на загон, чародкамі, нібы маленькія хмаркі. І дзеці ў вёсках збіраюцца чародкамі, як шпакі...

Пад вечар над Крайскім бокам высака над зямлёй ляцяць на поўдзень першыя няроўныя клінкі гусей, падаючы адзінокі сумны голас...

Кажуць, перавярні на зямлі камень — і зблытаеш у небе журавоў. Яны сёлета рана — будзе і ранняя зіма — ляцяць здалёку, з поўначы; змораныя, выбіраюць для начлегу не балота, а лажок. Курлычуць, кружачы над Крайскім бокам, зніжаюцца, блытаючыся, б'юцца крыллямі аб высокія азяроды з гарохам і бульбеўнікам ля саду і падаюць на зямлю пад бліскучыя вербы ля сажалкі.

Ужо сеюць на пераараным папары пад Асаўком з сявень на зіму жыта і збіраюць у садзе яблыкі...

За ападкамі не ступіць на зямлю; кошыкі з антонаўкамі толькі на плечы і з плеч, на плечы і з плеч... Не перанасіць... У пуні засыпаны ўвесь свабодны памост.

Пачынаюць капаць бульбу, каб заспець да зацяжных халодных дажджоў, калі абкладвае Кур'янаўшчыну імжой на цэлы тыдзень — не вылазь з хаты.

Выбрана бульба, спарадкаваны яблыкі, уцеплены вуллі, замочана «пянька» — канаплі ў сажалках, абкапаны на зіму прызбы, і на таку пачынаюць грукаць цапы. Малоцяць у два, у тры, а то і ў чатыры цапы. Роўны густы перастук ад іх чуваць па ўсёй Кур'янаўшчыне, нібы гэта б'юць не па рассцеленых снапах на таку, а ўсю зямлю, паспелую за лета, малоцяць цапамі...

У садзе шэра і пуста; застаюцца толькі гарэць чырвоным агнём рабіны, і трашчаць прарэзлівымі галасамі на гасця сарокі, гладкія, з доўгімі-доўгімі вострымі хвастамі. Такія сарокі толькі ў Кур'янаўшчыне...

Паляць згрэбленае пад яблынямі сухое лісце — дым збіраецца на балоце пад Задроздзем паласой, як туман.

Паявіліся першыя гілі і сініцы; на Крайскім баку на балоце заблішчэў цененькі лядок. З начы ціскануў мароз, і адразу на заінелую рунь пад Хадакі на груду выгналі перапялёстую скаціну...

Гарыць у Асаўку яркі агонь — пастухі паляць сасновыя карчы; брэшуць сабакі, і бляюць авечкі. Рассыпаюцца па ўсёй руні — не ўстояць на месцы. Пад Асаўком адзываецца стары груган — сядзіць на самым версе на елцы.

Пасля зноў цішыня да звону ў вушах; у прыродзе спакой і задуменне, — зямля няспешна чакае снегу.

Зіма доўгая і халодная, як і ўсе ранейшыя, яшчэ больш суровая, з марозам, з высокімі гурбамі — замятае аж па стрэхі разам з вокнамі і хавае з воч высокі куст загранічных ягад, толькі відаць з-пад гурбы цёмнае галлё — дубчыкамі, — якое, залезшы наверх, на гурбу, згрызаюць зайцы.