Іван Пташнікаў - Тартак

— Цяля-цяля... — паклікала тады Ірка. — Дурненькі... Гэта ж хлеб...

І другі раз хлеба ён не зачапіў.

Тады яна, выставіўшы руку, пайшла да тых, што былі воддаль. Але тыя крутнуліся і, падняўшы снег, панесліся па балоце. Рагаты дагнаў іх і завярнуў у зашыек.

Ірка паправіла ў стозе сена і падняла на калкі жэрдку.

— Гэ-гэй!.. — крычаў тата на ўвесь лес.

...Яна яму нічога не сказала.

Назаўтра алені зноў прыйшлі да стога. Ірка карміла рагатага буракамі — узяла з сабой з гаршка з-пад прыпечка. Рагаты браў бурак з рукі вялікімі адтапыранымі губамі і жвакаў, не адкрываючы рот. Галава ў яго была зусім малая, вочы — сівыя, мутныя, поўсць блішчала, гладкая-гладкая, бы яе прычасаў хто. Грудзі ў яго ўсе аб'інелі, — відаць, дыхаў на іх.

Ірка аж здзівілася была: як гэта такія вялікія рогі могуць быць на малой галаве?

Рагаты ад яе ўжо не ўцякаў. Яна гладзіла яго па гарбатым носе, па халодных рагах, па шыі, — ён стаяў і слухаў.

Алені ішлі нанач у зашыек; назаўтра ўпрыцемку зноў былі на балоце.

Адзін раз Ірку не пусцілі да стажка.

— Вучы ўрокі!.. — крыкнуў на яе тата. Ніколі з ім такога не было.

Ірка ўсё роўна вырвалася вечарам на балота, але аленяў не застала. Калі яна вярнулася ў хату, угледзела, як маці ў парозе, закасаўшы за локці рукавы, у вялікіх новых драўляных начоўках накрывала засланкай кішкі. Ірка здзівілася: як парася ўсё роўна закалолі... У печы гарэлі смалякі, і на прыпечку стаяла патэльня. За сталом сядзелі яе тата і Язэп з вёскі — рыжы і злосны чалавек.

— Неблагія галавіны, Андрэй, — ківаў ён сваёй вялікай галавой. — Каб жа веданне, што ўдача, узяў бы... У вёсцы ёсць. Гоняць. Нясі, баба, з прыпечка, тут астыне.

Угледзеўшы яе, Ірку, ён змоўк, але бацька махнуў рукой, і Язэп паклікаў Ірку да стала, даў відэлец.

— Садзіся з намі і ты, маладая гаспадыня. У такім разе я табе, Андрэй, скажу, — крануў ён бацьку за плячо, — усіх за стол.

Бацька маўчаў. Ірка вунь як хацела есці: на стале была вараная бульба — яе пасыпалі на абрус, — і сквярлося ў патэльні мяса, пахла на ўсю хату.

Ірка ніяк не магла даўмецца, пра што гаварылі: думала ўсё, чаму не прыйшлі сёння алені. І калі Язэп, панюхаўшы відэлец, сказаў: «Лясное лесам і пахне», — яна папыталася ціха, як сама ў сябе:

— Дзе ўзялі?

За сталом ніхто не крануўся, усе як застылі. Павярнулі толькі галовы.

— Дзе ўзялі? Не буду есці! Не зачаплю... — Яна ўскочыла, адсунула лаўку і выбегла з-за стала.

Маці дагнала яе ля печы:

— Паскудніца. Яна не будзе! Дзеля яе дзень і ноч стараюцца, дзеля яе на ўсё... дзеля яе... а яна... Ану, марш на печ! Я з табой пагавару, пачакай, хай чужы чалавек з хаты пойдзе. Вырасла... Капрызы... Не ўгадзілі ёй, не з таго боку падышлі, скажы ты... Я з табой, шчаня...

— Не трэба, маці... Крык тут лішні. Яна ж не ведае, што Язэп купіў нам бычка... За сена вытаргаваў. А яна чорт ведае што падумала. Расце нейкая далікатная. Тое ёй не так, гэта не гэтак. І-ірка! Доўга цябе будзем клікаць? Не зважай, Язэп, дзяўчо заўрагавала. Бывае...

Ірцы раптам стала нечага шкада; яна залезла на печ у куток і не стрымалася, заплакала.

— Кінь хныкаць нябітая!.. — крычала на яе з-за стала маці.

Пасля Ірка суцішылася і задумалася: «Чаму не прыйшлі алені?»

— Супакоілася. Заснула. Нічога, пасля павячэрае, не зважай надта, сусед, — чула яна, як упрошваў Язэпа бацька. Пасля яна пачула, як зашаптаў Язэп:

— А скуру ты, Андрэй, — пад лёд. Пад лёд яе, сам ведаеш, усё бывае. А я ў вёсцы буду прыслухоўвацца.

— Язэп, праз цябе, Язэп. І ты ведаеш, чым гэта пахне. Адзін бы я... ніколі ў свеце. Калі ж у хаце посніца. І то, каб не ты, ніколі б я не зачапіў. Першы і апошні...

— Ну, запеў. Хто іх лічыў пасля вайны? Бегаюць па лесе, і ўсё. А скуру... — Язэп зноў пачаў шаптаць.

Ірка засынала. Яна чула, але не ведала, пра што гавораць.

І назаўтра яе алені не прыйшлі. Не прыйшлі яны і праз дзень. Ірка больш не магла чакаць...

Балота прысыпана снегам, на снезе — жоўтая карыца ад сасны, яе прынесла сюды з бору ветрам; дробныя жоўтыя яловыя іголкі, зялёны, у клубочак, мох-паўзун — яго прыкаціла па шэрані. На куп'і снег стаіць ворахам: пад ім старая, сухая і пруткая балотная мятліца і хвошч — яны вытыркаюцца, і па іх цяжка ісці на лыжах. Спатыкаешся, не памагаюць і кійкі.

Баляць ногі: Ірка прыбегла са школы і, не распранаючыся, нават добра не пад'еўшы, схапіла ў сеначках лыжы. Як добра, што дома нікога не было. Бацька ў пушчы, маці, мусіць, пайшла ў вёску.

Ірка прабегла на лыжах усю пасеку, скалясіла зашыек у Бярэзаўцы, дзе крыніца, але нічога не знайшла. Учора ноччу валіў снег, пазамятаў усё на свеце, добра, што сёння хоць перастаў. Але ж зноў узяўся мароз: там, дзе заходзіць сонца, — чырвонае неба, і ўгары раз'ехаліся хмары. Яны цяжкія, густыя і цёмныя. І нізкія-нізкія, за сосны чапляюцца. Холадна ў пальцы: настыла дрэва. Ірка часта бярэ кійкі пад паху і тады бяжыць па снезе, хукаючы ў рукі. Заінелі вейкі, не чуваць шчок, — пякло, цяпер перастала; добра, што яна надзела бацькаву старую вушанку — хоць не холадна ў вушы.