Сергей Балахонов - Сьнег капітана Мантгомэры

Тым часам адзін з конных казакоў падаўся значна наперад, пакідаючы далёка за плячыма сваіх таварышаў. “Аля! Аля!” – штомоцы крычэў ён, гарцуючы на добрай адлегласьці ад паркана.

– А гэта яшчэ што? – спытаў Мантгомэры, які зноў уважліва назіраў за полем.

– Татарскі кліч, – патлумачыў Жураўскі. – Зухвальства паказуе.

Казак працягваў крычэць і вельмі небясьпечна набліжаўся да горада. Адзін з жаўнераў, выбраўшы добры момант, пацэліў і стрэліў у ворага. Куля забіла каня, які ўпаў, скінуўшы нефартуннага вершніка. Ёган зь цяжкасьцю мог разабраць, што адбывалася пасьля падзеньня – казака стаіла жыта. Але неўзабаве ён вынырнуў з хлябоў трохі воддаль і пакрочыў да сваіх.

– Во гад. Нават не бяжыць, – злаваўся галоўны апалчэнец. – Давай мездарнем па ім з арматы. Каб не задаваўся

– Не кляпі мне, пане-браце, мазкі сваімі арматамі. Стартэг чортаў, – нядобразычліва прашаптаў капітан.

4.

Казак, якога хацеў падстрэліць з арматы пан Аляксандар, паволі наблізіўся да паплечнікаў. Перамігнуўшыся з адным, падсеў да яго на каня, пасьля чаго ўвесь гурт паскакаў у бок садоў. Іх чакаў палкоўнік Пятро Забела.

– Што скажаш, Лявоне? – працінаючы ледзяным позіркам, зьвярнуўся стары палкоўнік да казака.

– Патрэбнае зрабіў. Белы голуб падняўся над Гомеем. Значыць Аля ўсё чула і гатова даць знак нашым дзецюкам у горадзе.

– Ты ж казаў, што можа й не давядзецца выконваць гэтую задуму.

– Але я казаў менавіта “можа”, а не “адназначна”…

– Дык чаго ж твае хвалёныя мяшчане, убачыўшы чырвоную харугву з крыжам, ня выйшлі да нас, не адчынілі брамы? Ці трэба ўвогуле спадзявацца на тваіх, як ты кажаш, дзецюкоў?

– Ты ў праве мяне ня слухаць. Але ж сам мусіш разумець, што лобавы ўдар па Гомею можа нас загубіць. Пры сьценах ды на некаторых вежах стаяць арматы. Дый жаўнеры з гарачай зброяй. Пачнуць пуляць – хутка нас у гатаваную ялавічыну з хрэнам ператвораць.

– Бабу цурбэлкам, а казака сьмерцю не застрашыш, – напышліва адказаў палкоўнік. – Зараз Літвіненка з Паповічам падыйдуць. І нас адзінаццаць тысяч будзе. Багата. А колькі іх там, за парканам? Драбяза.

– Ты калі-небудзь песьню пра князя Астрогскага чуў?

– “Слава Воршы ўжо нягорша”?

– Так. У той бітве масквіцян было нашмат больш, чым русінаў. Але іх, маскалёў паганых, завабілі ў пастку: прымусілі хутка наступаць, а потым расстралялі з араматаў проста ў лоб.

– Ты да халеры шмат, як для былога мешчаніна, ведаеш.

– Нічога дзіўнага. У нас да вайны ў Гомеі было брацтва. Рукапісы і друкі зьбіралі, чыталі. Дык я і ведаю пра многае ня толькі зь дзядоўскіх паданьняў. Шмат расказалі кнігі мне старыя. Вось я і раю быць асьцярожнымі. Лепей мы хітрасьцю, чым яны нам шчырым агнём. Пакуль трэба акапацца і пачакаць. Нашы абавязкова адчыняць браму.

Палкоўнік Забела слухаў Лявона з крывой усьмешкай, але разумеў, што паказачаны гомейскі братчык мае ў сваіх развагах рацыю. Хітнуўшы на знак згоды галавой, ён скіраваў каня ў бок загонаў Літвіненкі і Паповіча, якія акурат набліжаліся. Учыніўшы раду, тры палкоўнікі аддалі сваім казакам загад рыць вакол горада шанцы, разыгрываючы перад ворагам гатовасьць да працяглае аблогі. А каб ня быць засягнутымі зьнянацку, частку казакоў выправілі ў разьезд па вёсках і па ўсіх дарогах на колькі вёрст для вартаваньня.

5.

Выпусьціўшы голуба, Алюта ўзяла вядро і выйшла з падворку. Неўгамонны Анісіфор зноўку сачыў за ёй. Прачыніўшы вакенца, ён глядзеў праз самаробную трубу з адмыслова адшліфаванымі пукатымі шкельцамі па канцох, дзякуючы чаму далёкія прадметы бачыліся вельмі блізкімі. Трубу, прызначаную найперш для навукі зьвяздарскай, дзяк употайкі змайстраваў сам, выкарыстаўшы апісаньні зь недазволеных яму лацінскіх кніг. Зоры сачыць было добра – там у космасе ўсё адно, дзе гара, дзе дол. А вось зь зямнымі прадметамі была суцэльная бяда – усе яны бачыліся толькі да гары дрыкам, як Анісіфор тую трубу ні круціў. І вось цяпер грэшная ўдава стром галавою крочыла да перакуленага калодзежа. “Смагай змучона блудніца сія і не ўбаіцца ісьпіці дзікай кулі казачай”, – падбіраў няслушны зьвездазорца больш трапны выраз для наступнага запісу ў кроніку. Абернутая Алюта сьцішыла хаду. Перавернуты Такеша гучна на цэлую вуліцу (аж да царквы даляцела) ускрыкнуў пра кепскія знакмені пустых вёдраў у жаночых рукох. Жанчына адмахнулася ад вар’ята і пайшла сабе далей. “Сірым і ўбогім не спагадуець!” – прашаптаў Анісіфор. “Уначы пасьля майго знаку вы павінны адчыніць Чачэрскую браму”, – прашаптала Лявоніха. Шэпт прызначаўся для Такешы. Той борзда адступіўся, нібы яго аблаялі аж да маці, і, лямантуючы пра “нікчэмныя часіны ўсяленскай ночы”, пашыбаваў у бок карчмы.