Сергей Балахонов - Сьнег капітана Мантгомэры

– Муж любіў, – сказала яна.

– Любіў? – не зразумеў Мантгомэры.

– Халаднік…

– А як сьмерць падняў?

– Як і многія…

– Многія?

– Хто проці караля.

– Казак?

– Паказачаны.

– Дзеля чаго?

– Устыла ўсё.

– Устыла?

– Надакучыла. Я ня ведаю, як там у вас бывае, а ў нас такі ліхі сьвет стаў, што дзеці адной зямлі міжсобку чужынцамі зрабіліся. І як быць, калі тыя, хто павінны кіраваць дзяржавай перашыліся з русінаў ды ў палякі і астатніх перашыцца прынучаюць? Гэтая прынука і наскучыла…

– Дык хіба мова вайну спарадзіла? Якія б не былі прынукі, гаворка гэта толькі вымаўленьне таго, што кажаш. На якой мове ворага ні лай, сэнс вымаўленага ня зьменіцца.

– Мова… – Лявоніха натужліва ўсьміхнулася. – Мова лечыць і калечыць. Яна для нас, як тая просека ў лесе. Разумееш, што я хачу сказаць?

– Holzwege, – задуменна прамовіў капітан і зусім па кніжнаму на Алюцінай мове спытаўся:

– А няможна б было без таго ў лепшай надзеі і справе панства сваё захаваці?

– Дрывасек ты, Ёган. З пляча сячэш. Калі так усё проста, дык чаго ж тваіх нямеччын трыста? Вам так зручней. А нам было б зручней жыць асобна ад палякаў і спалячаных здрайцаў. Асобнае панства нам трэба. Свая дзяржава.

– З Хмелем на чале?

– На чале з тым, хто нас разумее. Калі б Януш Радзівіл спыніў вайну і далучыўся да нас, яго б прынялі. Даравалі б усе грахі і прынялі. Але ня будзе, бо ён за іншае гаспадарства ваюе.

– За іншае?

– Не за такое, як хочацца нам.

– Ты не баішся мне гэта казаць?

– А ты мяне павесіш? Ці шабляй пасячэш? Колькі разоў у сваім жыцьці ты гэта рабіў? Колькі жанчын ты згвалціў, а потым забіў?

– Маўчы. Ты мой самы любасны вораг. Я не пасьмею прычыніць табе ліхога. Ты найцуднейшая панна на сьвеце і мусіш мець водле сябе свайго пана.

– Мужа?

– Але.

– У малжонкі набіваешся? У нас тут малочных рэкаў з кісельнымі берагамі няма. Дый пакою, як старыя кажуць, ці ня сотню гадоў нямашака.

– Я забяру цябе туды, дзе будзе добра. У Ніжнія Землі. Чула?

– Хо-хо-хо, – засьмяялася Лявоніха. – А ці ня там было, што езуіты ўсіх чыста герэтыкамі абвесьцілі і вынесьлі прысуд горлам караці?

– Тыя злыя хвілі даўно мінулі. Цяпер там усё па-іншаму. Ня так, як у Эўропе цэлай… Лепей.

– Мы таксама хацелі б, каб было лепей. Але тут. Яны гэтага баяцца, таму й не адпускаюць нас. А ты ім дапамагаеш. Ды за іх амаль ніхто ваяваць ня хоча. Войска зь цяжкасьцю набралі.

– Але тыя, хто не пайшоў у войска, зусім не спагадуюць казацтву і паказачаным, бо баяцца ад оных сьмерць сваю мечам падняць…

– “Сьмерць падняць, сьмерць падняць”, – перадражніла Алюта кніжныя словы, якімі зноў бліснуў Ёган. – Мы на гэтай зямлі подаўна страцілі страх перад сьмерцю, але не перад жыцьцём. І нашы апалячаныя баяцца ня сьмерці, а іншага жыцьця, якое можа наступіць тут, калі мы пераможам… Гэта больш, чым страх. Гэта сьвятарнае трымценьне. Трымценьне ад прадчуваньня таго, што нехта зможа вызваліць іх ад цяжару здрады. І хочацца, і колецца, і Польшча не вяліць. Ім цяжка самім зрабіць першы сяг. Вось жа сядзяць ды пад неба глядзяць. Сочаць, ці ўправіцца люты Януш з намі… А нам… Не шкада нам жыцьця маладога.

– Ты выбіваеш мяне з мысьлі, – спахмурнеў Мантгомэры. – Хочаш сказаць, што я замінаю вашай свабодзе?

– Не. Ня ты асабіста. Усе наёмнікі разам як стан рэчаў. Не было б вас, такіх прагных да крывавых грошыкаў, сёньня б тут стаяла Рэч Паспалітая Русінаў. Res Publica Ruthenica. Досыць пра гэта. Хадзем у ложа.

3.

Дзяк, які праз усю ноч і вока не злажыў, прымудраўся пільнаваць у вакно, чытаць “Арыстотэлевы вароты” і занатоўваць тое-сёе на старонкі сваёй таемнай кронікі. Пад раніцу ён быў зусім растурзаны удаванай нянавісьцю да Лявоніхі. Бедачына Анісіфор пасьпеў зрэестраваць постаці яшчэ колькіх мужчын, што ў розны час апыналіся на ейным падворку. “Дзеўка, будучы прэзь беса распаленаю, прывячала ня тылька нямчына Мандагамору, але і тэж інных мушчызн, каторых відзеў я входзячых а выходзячых з брамы ея”, – перачытваў ён ўласныя запісы, і гарохавіны сьлёз нядбала каціліся па твары, падаючы на сьпісаныя горкай праўдай старонкі. Гэта была толькі ягоная праўда. З бачанага ўночы дзяк зусім нічога не цяміў.

Насамрэч у двор да Алюты, акрамя капітана, прыходзіў толькі адзін мужчына. І прыходзіў крадком не дзеля грахоўных уцех, як здавалася Анісіфору, а дзеля іншай важнай справы. Пакуль Мантгомэры, заварожаны шыпеньнем вады ў гарачых камянях і собскімі любоснымі пожадамі, нічога ня чуў, незнаёмец шнырыў па яго рэчах. Сярод ключоў ён знайшоў найвялікшы і зьнёс яго. Лявоніха някепска пастаралася, каб той мог яшчэ раз бясьпечна прыйсьці і павесіць на зьвязку нейкае падабенства скрадзенага ключа. Яна падмяшала ў халаднік соннага зельля. Яно і змарыла іншаземца, ледзьве ён дабрыў да пасьцелі. Зрэшты раніцой капітан быў перакананы, што ночку цэлую чыніў любы з чароўнай русінкай.