Михась Южик - Марыянеткі і лялькаводы

Па гаспадарцы дапамагалі работнікі з Аддзела сацабароны. Яны ж і прадукты прыносілі з крамы. Чула Яніна Пятроўна, што часцяком бываюць сярод іх сардэчныя, спагадлівыя людзі. Ды, відаць, не пашанцавала ёй на такіх. За сем гадоў чатыры жанчыны ў яе памяняліся, і ўсе — нейкія негаваркія, бяздушныя, грэблівыя. Зробяць сваю справу — і спяшаюцца знікнуць, не хочуць пагаварыць з самотнай бабулькай. Пэўна, баяліся, што скардзіцца пачне яна, нэндзаць. А каму чужы боль патрэбны? І правільна: маладому дрэву — цвісці, а драхламу — чэзнуць. Відавочна было, што працавалі тыя жанчыны ў Аддзеле сацабароны толькі па неабходнасці, з-за куска хлеба, і што пры першай жа магчымасці гатовыя адтуль уцякаць на скрут галавы. Каб не бачыць чужых пакутаў.

Тут Пятроўна крыху памылялася. Бо як урач не можа блізка перажываць хваробы сваіх кліентаў — інакш не зможа нармальна лячыць, — гэтак і сацработнікі не выконвалі б як след сваіх абавязкаў, каб празмерна спагадалі адзінокім старым калекам. Чэхаўскі доктар, які гатовы заразіцца дыфтэрыяй, ратуючы хворага, — усё ж выключэнне; да таго ж ён памёр…

19

Прайшло сем гадоў пасля інсульту. Жыццё Яніны Пятроўны Мачульскай як бы сціснулася ў кропку, а час спыніўся: дні былі падобныя на дні, ночы на ночы; знешнія падзеі бурлівага свету амаль не пранікалі ў яе кватэрку. Падчас находзіла на старую зацьменне, і не магла яна ўспомніць, які зараз дзень, месяц і год на двары. Тады глядзела яна ў акно і бачыла, напрыклад, як аблятае яблыневы квет. Значыць, сярэдзіна траўня… Або валіў снег, нагадваючы, што зіма ў разгары. Толькі які месяц? Снежань, студзень ці люты? Тады клыпала Пятроўна на кухню, садзілася пад старэнькае радыё, якое ніколі, дарэчы, не выключалася. І слухала, слухала, слухала, пакуль не назаве нехта з дыктараў год, месяц і дзень…

Адна засталася ўсцеха ў Яніны Мачульскай — разглядаць фотаальбом. З пажоўклых нягеглых картачак пазіралі на яе любыя твары мамы, таты, усміхаўся ў малайцаватыя вусы высокі лейтэнант — муж Максім. Былі тут і пазнейшыя фотаздымкі — пасляваенны Мінск у руінах; а вось Яніна перад Вечным агнём, на плошчы Перамогі; а гэта лагоднае мора пад скаламі — Ялта… у пеністых хвалях, па пояс, — Яніна з сяброўкамі; вось яна на банкеце ў гонар свайго пяцідзесяцігоддзя… Усё, з таго часу не фатаграфавалася больш Мачульская. Хацела застацца ў гісторыі маладой і прыгожай. Хаця… хто будзе тыя карткі калі разглядаць?

Паўгода таму, улетку, пазваніў Яніне Пятроўне незнаёмы малады голас, прадставіўся служыцелем Дома міласэрнасці прыхода, назву якога яна не запомніла, і прапанаваў сваю дапамогу. Здзівілася ціхмяная бабулька: адкуль ён пра яе даведаўся? Адказаў, што іх Дом збірае інфармацыю пра хворых адзінокіх людзей, каб падтрымоўваць іх, — гэта адна з ягоных задач. Голас быў настолькі ветлівы і прыемны, што Пятроўна, якая хоць і зняверылася ў такой дапамозе, не магла ўсумніцца ў шчырасці маладога чалавека.

Вечарам ён завітаў да яе. Назваўся проста Кастусём. “А як па бацьку?” — пацікавілася Мачульская. “Я сірата. Выхоўваўся ў дзетдоме. Так што называйце мяне проста Косцем”. — І абаяльна ўсміхнуўся. На выгляд яму было гадоў дваццаць сем. Сярэдняга росту, светлавалосы з добрымі блакітнымі вачыма.

Увесь вечар Кастусь захоплена распавядаў пра свой прыход, пра тое, з якімі цяжкасцямі яны будавалі Дом міласэрнасці, якая гэта небывалая па сваёй задуме ўстанова і як яна цяпер хораша дапаможа абнядоленым людзям. Хваліў айца Аляксандра, мудрага, высокадухоўнага і адначасова дзелавітага чалавека, які здолеў звярнуць увагу дзяржавы на свой аб’ект і дамагчыся нармальнага фінансавання будаўніцтва.

Распытваў і пра Яніну Пятроўну. З яўнай цікавасцю слухаў яе аповеды пра вайну, пра мужа, — пра ўсё тое, што было для яе набалелым і запаветным. Пайшоў Кастусь у той вечар позна. А назаўтра, гадзін у дзесяць, з’явіўся зноў і распачаў грунтоўнае прыбіранне кватэры. За тыдзень ён навёў узорны парадак, аднёс у пральню кучу бялізны, адрамантаваў тэлевізар, напоўніў халадзільнік такімі прадуктамі, пра існаванне якіх Мачульская толькі здагадвалася. “Не хвалюйцеся, гэта па гуманітарнай дапамозе, — адказваў на яе недаўменныя пытанні малады чалавек. — Наш дом замежныя пасылкі атрымоўвае”.

А галоўнае, Кастусь аказаўся ці не першым за апошнія гады, хто паставіўся да хворай Яніны Пятроўны з душою, хто з ёй жыва і зацікаўлена размаўляў, хто бачыў у ёй не інваліда, а чалавека. Прыходзіў ён два-тры разы на тыдзень, тэлефанаваў штодня, даведваўся пра настрой і здароўе. Хлопец як бы ўдыхнуў жыццё ў кватэру Мачульскай. Рэчы і прадметы абыходку, якія яна лічыла старызнай і хламам, цяпер ажылі і зноўку вабілі да сябе. Пятроўна сядала перад трумо і падоўгу разглядала бацькавы попельніцу і трубку, пасля вайны перавезеныя з Гродна, раскрывала старую мудрагелістую шчатулку, даставала адтуль танныя каралі і пярсцёнкі, чысціла іх шаўковай хусткай, любавалася бляскам, які набываюць пасля гэтага метал і каменьчыкі. У адной з каробачак адшукала старэнькі медальён з выцвілай фотакарткай і раптам страпянулася: пекная светлавалосая дзяўчына, што глядзела на Пятроўну скрозь шматгадовы пыл, была яе мама! Гадоў трыццаць як забылася Яніна на гэты медальёнчык, так ён і ляжаў сярод гузікаў, караляў і завушніц. Дрыготкімі рукамі паднесла бабулька яго да вуснаў, пацалавала, расплакалася і на некаторы час стала яна маленькай… маленькай дзяўчынкай Яніначкай, якая так любіла сядзець у матулі на каленях, туліцца да мяккіх грудзей, слухаць лагодны голас. І, як ніколі, адчула тады Пятроўна, што не паміраюць любімыя людзі, заўжды яны сярод нас: з кожнай драбнюткай рэчы, з люстэрак, з нябеснай сінізны і прымятай травінкі глядзяць на нас іхнія вочы…