Алесь Рыбак - На раздарожжы

І ўсё ж канфлікт выспяваў. Аднойчы, калі галоўны гнеўна вярнуў назад адзін верш і два апавяданні, а замяніць больш не было чым, Вадзім адважыўся на сур’ёзную размову. Ён паказаў адно з апавяданняў, пакрэмзаных яго рукой, і сказаў, што лепшых у яго няма.

— Тады што, — узвіўся галоўны, — закрываць часопіс?! Не ўмееш весці справу, то такія работнікі нам не патрэбныя. Можаш хоць сёння падаваць заяву.

Вадзім не стаў спрачацца, забраў рукапісы назад і цэлую ноч карпеў над імі, усё перапісваючы нанава. Раніцой, перадрукаваўшы, зноў паклаў на стол галоўнаму. Той, бы нічога і не было, не чытаючы, падпісаў у друк. Вадзім з палёгкай уздыхнуў, але крыўда на самадура засталася. Не жадаючы ўскладняць з ім адносіны і ведаючы, што прыдзіркам не будзе канца, Вадзім сам напісаў заяву і паклаў на стол галоўнаму. Той быццам і чакаў гэтага кроку і, не гледзячы ў вочы, штось буркнуў і падпісаў паперу. Цяпер, атрымаўшы канчатковы разлік, трэба было думаць, як жыць далей. Была спакуса пайсці ў таварыства «Веды», падрыхтаваць якую тэму і паездзіць па рэспубліцы з выступленнямі. Ён ведаў, што некаторыя з універсітэцкіх аднакашнікаў, не схацеўшы ісці ў школу і каб не ехаць на сяло, здымалі жыллё ў сталіцы і зараблялі на лекцыях нядрэнныя грошы. Напісаць дзве-тры тэмы, добра вывучыць, каб не бэкаць па паперцы, і ты можаш у любым калектыве адчуваць сябе як рыба ў вадзе.

Таварыствы былі рэспубліканскае і абласное. Вадзім пайшоў у апошняе. Сустрэўся са старшынёй, які паказаў спіс тэм найбольш, на яго думку, цікавых слухачам. Гурко выбраў пакуль што дзве тэмы, абгаварыў тэрмін, калі распрацуе. Прынясе на разгляд. Вырашыў, што не паедзе ні ў Жорнаўку, ні ў Галаброды, пакуль не зробіць работы і не зацвердзяць у таварыстве.

Праца ішла марудна. Днямі седзячы ў бібліятэцы, ён перагортваў горы кніг, брашур, вышукваў цытаты з класікаў літаратуры, як айчыннай, так і зарубежнай, сістэматызаваў. Чытаючы на адзіноце ўслых ужо напісанае, ён засякаў час, бо ведаў, што кожная лекцыя не павінна перавышаць адной гадзіны, бо інакш, стаміўшыся, людзі не стануць слухаць. Каб сканцэнтраваць іх увагу, у тэкст устаўляў які-небудзь жарт з народнага гумару, каб можна было і пасмяяцца, што збліжала б яго з аўдыторыяй. О, падбор гумару, ды не абы-якога, а таго, які быў прывязаны да тэксту, забраў у яго львіную долю высілкаў. Нарэшце, калі абодва тэксты былі гатовы, ён занёс іх машыністцы, папрасіўшы перадрукаваць у трох экзэмплярах у найхутчэйшы тэрмін. Для заахвочвання, акрамя добрай аплаты, купіў дзяўчыне вялікую шакаладку. Перадрукаванае занёс у таварыства, дзе паабяцалі разгледзець цягам дзесяці дзён. Гэта Вадзіма не засмуціла. Бо трэба ж было назубок вывучыць сваю пісаніну, ды так, каб нават ноччу, прачнуўшыся, мог з любога месца працягваць весці гаворку. Зубрыць тэкст вырашыў паехаўшы да сям’і. Яны будуць спакойныя, і яму не трэба думаць пра харч.

Вестку пра канфлікт з рэдактарам часопіса Люся ўспрыняла хваравіта, нават пачала ўпікаць, што ён, мусіць, пагарачыўся, што дзеля сям’і можна было б і цярпець. А гэтая работа — выступленне з лекцыямі — нейкая няпэўная. Сёння яна ёсць, а заўтра — няма. Частыя адлучкі з дому яе таксама не здавальнялі.

— Не ў радасць будуць тыя грошы, якія заробіш, — казала яна. — Мне трэба, каб ты кожны вечар быў побачкі, каб маглі разам схадзіць у магазін, а выпадзе з кім пакінуць дзіця, то і ў кіно. Хутка ж я саўсім нікуды не змагу адлучыцца, як народзіцца маленькі.

— А ты ўпэўнена, што маленькі, а не маленькая? — Вадзім пачуваў сябе як бы трохі вінаватым, туліў жонку да сябе, угаворваў, што лекцыі — гэта часова, што як падвернецца добрая праца, ён, не задумваючыся, пойдзе, толькі б яна не хвалявалася.

Люся трохі адтаяла. А калі ён пачытаў на памяць абедзве лекцыі, усклікнула:

— Дык ты ж у мяне прафесар! Дарэмна я цябе ўшчувала. Слухаць будуць, раты разявіўшы.

За дзесяць дзён бесклапотнага жыцця ды яшчэ на свежым паветры ён пакруглеў і пасвяжэў. Праўда, два з іх, у суботу і нядзелю, Вадзім працаваў з Колем на могілках. Агародку брат у некага зварыў, на калясцы прывезлі да горбікаў з драўлянымі крыжамі ў галовах, пачалі закопваць у зямлю, а краі абмотваць дротам. Атрымалася зусім нядрэнна. Заставалася толькі пафарбаваць. А яшчэ большую работу — выліць з цэменту тры карытцы, мо нават абкласці іх пліткай, а пасля замест крыжоў паставіць помнікі, — гэты клопат вырашылі адкласці да восені, а то і да наступнага года. На гэта патрэбны немалыя грошы, а зрабіць самім — не хапала ўмельства.