Зинаида Дудюк - Гонды

— Ты не звяртай увагі на розныя плёткі. Табе будуць казаць, што я з даяркаю там гуляў, — сказаў Аўдзей. — Не вер. Не да гуляння там было. Нага балела моцна. Напрацуюся за дзень, дык ледзьве прывалакуся ўвечары. Гэта яны знарок будуць нагаворваць, каб мы з табою пасварыліся. Яны яшчэ ў цягніку дамовіліся нас развесці.

— Чым я ім замінаю?

— Не тутэйшая ты.

— Ну і што? Сам ведаеш, што беларуска.

— У нас чужых не вельмі любяць.

— Цесна ім, ці што? Вунь і Піліпа Машынкі жонка з'ехала, не вытрымала тутэйшага раю. А ён і ў вус не дзьме, знойдзе новую. Паламаў дзяўчыне жыццё.

— Піліп — ветрагон, чаго ад яго чакаць?

— Вой, я ж табе не расказала яшчэ, як мне машыну лёну старшыня прысылаў, каб я церла ды часала, — спахапілася Таіса. — Яшчэ і гэты Харунжы пад’ехаў, маўляў, пара табе брацца за працу. А я кажу, што ў ваш калгас не запісвалася. Згніе ваш лён, перш чым я пальцам варухну. Бабы збегліся, слухаюць ды дзівяцца, чаму я начальства не баюся.

— Людзі нашы цёмныя, запалоханыя. Баяцца, што пляц пад бульбу не дадуць, або які пясок выдзеляць, што падаткамі задушаць. Некалькі сем’яў самых багатых наогул выслалі адразу пасля вайны. Данілава хата, што насупраць таполі, да гэтага часу пустуе. Ды што казаць, жыццё ў вёсцы не цукар.

— А твая маці таксама не надта каго баіцца. Сабралася сярод белага дня самагонку гнаць, а тут бачыць: участковы прыехаў у вёску. Яна мяне з малым замкнула, а сама схавалася ў некага з суседзяў ды назірала. Участковы мае добры нюх, адразу зразумеў, што ў нашай хаце брагай пахне. Зайшоў у двор, а хата на замку. Якраз Ліза са школы вярнулася. Спытаў у яе, дзе хто. Яна нічога не ведала. Так і пайшоў ні з чым.

— Як з бульбаю ўправіліся?

— На полі канём выаралі, а ў гародзе я сама пакапала. Смяяліся з мяне, што не ўмею, як усе, копачкаю выграбаць бульбу. Гэта ж яны проста на зямлі сядзяць, можна ўсё застудзіць. Ты ж бачыў, у нас капаніцамі капаюць.

— А ты як капала?

— Рыдлёўкаю.

Намалолі вядро мукі, вярнуліся дамоў. Малаша калыхала ўнука і спявала:

Вазьмі сынку драцяну нагайку

Ды бі жонку з вечара да ранку.

Таіса абурана падумала: «Лепшае песні не знайшлося для калыханкі. Вые і вые, як воўк у піліпаўку. Што ні заспявае, усё на адзін матыў.» Але нічога не сказала, узялася гатаваць вячэру. У гэтыя дні позняй восені рана цямнела, ды сёлета лядчукі перасталі хадзіць на вячоркі, сядзелі па хатах. Для такой перамены ў паводзінах людзей з’явілая важная прычына. Яшчэ з вясны ў вёсцы пачалі ставіць драўляныя слупы, а тыдняў колькі таму правялі радыё, якое людзі слухалі ў кожную вольную хвіліну. Ліза і баба Малаша таксама любілі пасядзець ды паслухаць песні.

— Хто гэта спявае? — спытала дзяўчынка.

— Маленькія чалавечкі ў гэтай скрыначцы жывуць, — адказала старая.

Прыёмнік стаяў на стале. Ліза зазірнула з другога боку ў круглыя дзірачкі,

але ніякіх чалавечкаў не ўбачыла.

— Не, баба, няма там нікога. Калі мы жылі ў горадзе, і хадзілі ў госці да цёткі Капы, у яе таксама было радыё. Такая вялікая чорная талерка.

— Тыя чалавечкі хаваюцца, баяцца яны нас, такіх вялікіх у параўнанні з імі. Мы ж іх задушыць можам, як мурашоў.

Ліза ўявіла чалавечкаў і падумала: «Не пашанцавала чалавечкам. Я некалі вырасту, Маня вырасце і ўсе з нашага класа некалі стануць вялікія, а бедныя чалавечкі заўсёды будуць маленькія.»

Раптам у сенцах нехта зашкроб рукою па дзвярах, шукаючы клямку. Мусіць, ішоў нехта чужы. Малаша адчыніла дзверы, і ў хату прасунуўся стары чалавек з двума кіёчкамі ў руках і торбамі праз плечы. Госць павітаўся, а гаспадыня запрасіла:

— Заходзь, Раманка, заходзь. Даўно не бачыліся.

Ліза адразу здагадалася, што гэта старац. Яна насцярожана сачыла за тым, што будзе адбывацца далей, бо старцаў баялася. Імі яе страшылі, казалі, што старац забярэ ў торбу. Стары паставіў кіёчкі ў парозе, скінуў торбы з плячэй, зняў старую, усю на латках світу, сеў на лаву.

— Павячэрай з намі і заначуй, — гасцінна прапанавала гаспадыня.

— Дзякую, Малашка, добрая ў цябе душа, — таропка сказаў стары, размаўляў ён хутка, як усе няўпэўненыя ў сабе людзі, таму мова ягоная была невыразная, а часам незразумелая.

Ліза залезла на печ і назірала за старцам.

— Што чуваць на свеце, — спытала Малаша.

— Дрэнныя весткі ходзяць. Кажуць, недзе, у нейкім горадзе ў царкве зрабілі клуб. Моладзь весялілася, скакала, а адной дзеўцы не хапіла пары. Яна ўзяла ікону святога Міколы і хацела закружыцца ў вальсе дый аслупянела. Кажуць, і цяпер стаіць. Пад ёю нават спрабавалі падлогу вырубаць, каб зрушыць з месца. Ды пачынае кроў цячы.