Зинаида Дудюк - Гонды

— Пэўна, што так. Але ж усё ў руках Бога, — адказала гаспадыня, а сама падумала, каб быў жывы Аўдзей, дык і яна красавала б, як ружа, і была б найшчаслівейшаю ў Лядах, але нічога нельга змяніць і паправіць, а трэба трываць тое, што лёс пасылае.

7

Непрыкметна пад вясновым цяплом сплыў зіхоткімі ручаінкамі снег, толькі пад плотам яшчэ ляжала апошняя ўчарнелая гурба, якая ўпарта не хацела раставаць. Малаша прайшлася басанож па двары, з прыемнасцю адчуваючы халодную вільгаць зямлі, і сказала Лізе, якая тупала ўслед за ёю:

— Сёння будзем праганяць зіму.

— А дзе яна? — здзівілася дзяўчынка.

— Скрозь. Бачыш гэты снег? Яна тут і на вуліцы.

— А калі пойдзем?

— Пад вечар.

Ліза з нецярплівасцю чакала канца дня і ўсё ўяўляла, якая тая зіма, як яна будзе ўцякаць, калі яе пагоняць. Хаця дзяўчынцы трохі было шкада мінулай пары, зімою было цікава. Алеся вазіла яе на санках. А яшчэ можна было хадзіць на вячоркі да суседзяў, разглядваць абразы, слухаць казкі, песні, розныя страшныя гісторыі, а цяпер гэта ўсё скончылася. Людзі заняліся вясновымі справамі, без патрэбы ім зіма.

Надвячоркам Малаша ўзяла кій, якім звычайна заганяла ў хлеў карову, нейкі дубчык знайшоўся і для Лізы. Разам яны падаліся ў сярэдзіну вёскі, дзе ўжо сабраўся ладны гурт людзей, пераважна моладзь. Вяскоўцы раздзяліліся на дзве раты і пайшлі ў процілеглыя канцы вёскі, стукаючы кіямі па платах і дружна выкрыкваючы:

Ідзі, зіма, да Кіева,

Бо ты ўжо нам наківала

Ідзі зіма да Кракава,

Бо ты ўжо нам накракала.

Ад стуку па вёсцы разносілася звонкае рэха, якое ўпершыню пачула Ліза. Яна не здагадвалася нават, што пустая прастора можа паўтараць гук, нібы пераклікацца з людзьмі. Адкуль ён далятае, хто яго носьбіт? Здавалася, што само неба нешта хоча сказаць людзям. А можа, зіма дражніцца, не хоча адыходзіць і нагадвае: «Яшчэ я тут! Яшчэ я тут!» Дзяўчынка нават адстала ад гурту, прыслухоўваючыся да дзіўных зыкаў, сама стукнула дубцом па плоце і таксама пачула лёгкі водгук. А над вёскаю зноў і зноў луналі зладжаныя моцныя галасы:

Ідзі, зіма да Кіева,

Бо ты ўжо нам наківала.

Звонка стукалі па платах кіі, і на кожны гук нехта невядомы і таемны падаваў з вышыні голас. «Можа, гэта Бог, якому маліліся мы штовечар з цёцяю Поляю?» — падумала дзяўчынка, успомніла дзедаву хату з двух пакояў з драўлянаю жоўценькаю падлогаю, вялікую печ, дзе яна любіла гартаць падручнікі дваюраднага брата Віці, сына цёці Полі. Яна дагнала Малашу, патузала за рукаў і спытала:

— Баба, што гэта?

— Дзе? — не зразумала старая.

— Што гэта стукае?

— А ты ніколі не чула? Гэта рэха.

— А што такое рэха? Дзе яно?

Старая з дзяўчынкаю трохі адсталі ад гарластага гурту, і баба сказала:

— Рэха жыве ў лесе. Калі ты хочаш яго пабачыць, дык ідзі ў лес і пакрычы. Рэха будзе ўвесь час адгукацца, а ты ідзі проста на ягоны голас, пакуль не ўбачыш старэнькага дзядка. Гэта і будзе Рэха. Ён спытае цябе, чаго ты прыйшла. Што ты яму адкажаш?

— Не ведаю.

— А трэба ведаць. Нікога нельга турбаваць без асаблівай патрэбы. Зрэшты, можаш нічога не казаць. Яму варта зірнуць у вочы чалавеку, і ён адразу ўсё зразумее, хто і чаго да яго прыйшоў. Калі чалавек добры, дык Рэха выведзе яго з лесу, можа, і падарунак які дасць, а калі кепскі — дык пакіне сабе слугаваць ды перавыхоўваць.

Ліза раптам зразумела, чаму яна, жывучы ў дзеда, ніколі не чула рэха, бо там лес быў вельмі далёка, яго нават не было відаць. Скрозь былі палі, не тое, што ў Лядах, лес стаяў недалёка за вёскаю. І яна спытала:

— А хто ў полі жыве?

— Палявік, — з усмешкаю адказала Малаша.

— А ён што робіць?

— Сочыць, каб на полі быў лад. Калі гаспадыня абы-як збярэ ўраджай, дык палявік прыйдзе, забярэ рэшту збожжа ці бульбы з поля і занясе да дбайных гаспадароў. А тое поле зробіць няплодным. Глядзі, як мы адсталі ад гурту, — спахапілася старая, — пайшлі даганяць.

Ліза заўважыла нечыя вялізныя сляды на зямлі і пачала ступаць па іх.

— Не ўступай у чужыя сляды, набярэшся чужой бяды, — сказала старая і зноў пачала стукаць па плоце і выкрыкваць у лад з іншымі людзьмі:

Ідзі, зіма, да Кіева,

Бо ты ўжа нам наківала.

Ліза таксама малаціла дубцом па штыкетніку і паўтарала ўслед за бабай замову. Зіму прагналі далёка за вёску і задаволеныя вярнуліся дамоў.

На другі дзень раніца выдалася па-сапраўднаму сонечная і вясновая. І зноў здарылася вясёлая прыгода: у Ляды прыехаў фатограф. На хаце старога Кузьмы павесілі посцілку, на якой быў намаляваны куточак парку з дарожкаю, павернутаю ўлева. Дзяўчаты прыхарошваліся перад люстэркам. У гэтым гаманкім і вясёлым гурце апынуліся Малаша, Ліза і Алеся. Сёння Лізіны мама і тата пайшлі да нейкага татавага сябра Лапіцка на вяселле ў Малыя Ляды. Гэтая вёсачка была сапраўды малая, забудоўвацца пачала нядаўна, але туды Ліза яшчэ ніводнага разу не хадзіла.