Владимир Степан - Няўлоўнае

Гэта ён — старэйшы брат маёй жонкі — паказаў мне гэтае і ўсе іншыя азёры ў наваколлі. Гэта ён навучыў мяне лавіць на малой і вялікай рэчках. Паказаў, як трэба абводзіць блешняй купкі трыснягу і аеру, паваленыя дрэвы, як выкідаць праз траву на бераг рыбіну, як пераходзіць азёры па першым і апошім лёдзе, як правяраць яго трываласць чорнай дзюбай пешні.

Летам Пятра Іванавіча Марковіча не стане, але той яго развітальны позірк ці забудзецца?

.возера ляжала ў цёмных берагах выцягнутай светлай і жывой кропляй. Яно не было роўным, яно нагадвала вока. Вялікае светлае вока. Бачыць Бог, я хацеў тады і хачу цяпер паверыць, што магчыма ўзяць ад вялікай кроплі гэтага святла — маленькую кроплю. Што вялікае можа пераліцца праз вочы. І трапяткую кроплю можна перанесці з сабой туды — у цемру таго свету. І з кропляй гэтага святла там будзе лягчэй. Я хацеў паверыць. Паверыць у звычайную кроплю святла, хацеў і не верыў.

А можа, дарма не веру?...

Лёс і рыба

Ведаю шмат рыбакоў, ведаю і браканьераў.

Сашка, па мянушцы Карась, жыў праз вуліцу. Жыў з жонкай Мальвінай і сынам Віцькам. Карась здабываў рыбу па-рознаму. Гэта ён, калі ў нейкай сварцы яму нагадалі, што па яго віне загінула ў малой рэчцы дзіцянё, сказаў, задраўшы ў неба ссівелую калматую бараду: «А што? Пажыў малец трохі — хопіць!» Сказаў і зарагатаў. Ведалі вяскоўцы, што цягнуў Карась ад сваёй лазні да малой рэчкі драты. Ведалі, што біў рыбу токам, але доказаў следчыя не знайшлі, Сашку не пасадзілі.

Потым, гадоў праз восем, ці дзевяць, ягонаму сыну Віцьку ў суседняй вёсцы адбілі нутро. Віцька памёр на аперацыйным стале, у раённай бальніцы. І жонка Мальвіна праз год раптоўна памерла, сэрца парвалася. Так пра няшчасную вяскоўцы казалі. А Карась жыў. На рыбу не хадзіў, бо на руках пальцы пазакручваліся і не разгіналіся. Памёр ён пазалетась, у доме для састарэлых. Два гады праляжаў спаралізаваны.

Васіль, па мянушцы Будулай, з вудай на рыбу не хадзіў. Ток і сеткі былі асноўным рыштункам. Аднойчы я прыехаў на невялікае возера, за лясной вёскай, у якой жыло дзве сям’і. У берагах плавала здохлая рыба. Такой колькасці я ніколі не бачыў. Можа, праз тыдзень Васіль пахваліўся, што на тым возеры былі такія шчупакі, што ён ніколі не думаў, як бярвёны.

Будулая шмат разоў лавілі з сеткамі, але адпускалі. Нарэшце пасадзілі на тры гады. Мне здаецца, што за тыя тры гады рыбы ў рэчцы і азёрах паболела. Васіль згарэў у сваёй хаце, якую яму далі пасля турмы. І ніхто яго не пашкадаваў.

Можа, гэта мне здаецца, а можа, так супала, але браканьеры, якіх ведаў, паміралі і гінулі цяжка, лютай і пакутлівай смерцю.

Як не паверыць у казкі пра чароўную рыбу?

Срэбная лыжка

Спачатку пра срэбную лыжку і яе гаспадара пачуў ад вясковых рыбакоў, а потым і пабачыў.

Мужчына гадоў шасцідзесяці прыязджаў да возера на чорным матацыкле з люлькай. Падрульваў да самага берага і нетаропка злазіў. Здымаў белы шлем, акуляры, надзяваў кепку. Даставаў з люлькі чорную гумовую лодку. Разварочваў яе і чорным аўтамабільным насосам надзімаў. Потым падцягваў да вады. Лодка старая, лапленая. Мацаваў вёслы. Пераносіў у лодку руды заплечнік і дзюралевы спінінг з вялікай катушкай. Клаў упоперак лодкі дошку і адплываў. На вадзе на патрэбным месцы выцягваў з кішэні насоўку, у якой была загорнута блешня, няспешна і акуратна прывязваў яе да тоўстай жылкі. Блешня тая была зроблена з сапраўднай срэбнай лыжкі. З вялікай, якой суп ядуць. Блешня тая была не яркая, цьмяная, з чарнатой і жаўцізной. Мела яна сакрэт. Шмат хто яе бачыў, у руках трымаў, разглядаў-вывучаў. Некаторыя спрабавалі зрабіць такую ж, са срэбных і мельхіёравых лыжак. Рабілі. Здавалася, што можа быць прасцей, адрэж у лыжкі тое, чым суп з талеркі зачэрпваюць, напілкам край зараўняй, прабі дзве дзіркі, адну насупраць другой. Прымацуй у шырокай частцы кручок-трайнік, а там дзе вузейшая, то колца з карабінчыкам, і лаві сабе шчупакоў. Так і рабілі, але марна. Не хапалі тыя блешні шчупакі, не хапалі.

А дзядзька на чорным матацыкле заўсёды быў з рыбай. Полацкія, віцебскія, мінскія рыбакі прапаноўвалі за тую самаробную блешню грошы, скры­ню гарэлкі, дзве скрыні, лодку новую зялёную, але блешня не прадавалася, радавала адно гаспадара. Бывалі выпадкі, што дзесяць рыбакоў на возеры спінінгамі размахваюць, а рыба толькі ў аднога, зразумела ў каго. Паловіць, блешню здыме, пакладзе ў насоўку і ў кішэнь, гузік зашпіліць.

І я таму дзядзьку колькі гадоў зайздросціў. Марыў пра яго срэбную блеш­ню, ад якой шчупакі вар’яцеюць. Але гаспадар тую незвычайную блешню адарваў, страціў, пакінуў у возеры. Ён сядзеў у лодцы і сцябаў сваім жалезным спінінгам ваду, сек, лаяўся, плакаў.