Владимир Степан - Няўлоўнае

Вось тут я пра ўсіх вас і забуду, бо час спыніцца назаўсёды.

Нёман

Чым большыя грошы гатовы выдаткаваць на рыштунак рыбак, на новую вуду ці спінінг, тым больш пераборлівым той рыбак робіцца. Капрызліва выбірае, адкладае, прыглядаецца, прымерваецца, кратае, узважвае, крывіцца, моршчыцца, перажывае. А потым раптам бярэ ў руку спінінг, узмахвае ім, робіць ледзь заўважны рух, як падсякае нябачную рыбу, і на твары з’яўляецца задавальненне. Ён ідзе з гэтым спінінгам праз краму, быццам берагам ракі.

У вачах туман і чаканне. Лёгка аддае грошы, бо спінінг сам «лёг у руку», бо рыбак у яго паверыў, а гэта, ці не самае галоўнае — паверыць у прыладу і даверыцца ёй...

Бачыў, як на высокім беразе Нёмана наракалі сталічныя рыбакі на свае фірмовыя спінінгі, бо не злавілі ні рыбіны. А мясцовы падлетак са сваім прымітыўным, можа, тым спінінгам яго бацька некалі лавіў, выцягваў рыбіну за рыбінай. Мужчыны хадзілі за падлеткам, як вучні за настаўнікам, паўтаралі яго дзеянні, а ён, як ні стараўся, а так і не змог растлумачыць сакрэт свайго ўмельства. І спінінг абы-які, і катушка прымітыўная, і жылка блыталася праз раз, і блешня ніякая, а шчупакоў малец выцягваў і выцягваў.

Ведаю, што ён верыў у свой спінінг, у сваю раку, у свой бераг і сваю ўдачу.

Палкоўнік

Можа, тыя, хто даўно бегае, ці гуляе ў парку па-над Свіслаччу, яшчэ памятаюць старога. Ён стаяў з вудай і каля шэрай ратонды, і насупраць дру­гой бальніцы, побач з Траецкім, і недалёка ад плаціны, у дзіцячым парку, дзе шумлівы вадаспад. Шмат дзе ён стаяў і глядзеў на раку. Гарадскія рыбакі казалі, што гэты драбнатвары, сівенькі дзядок — палкоўнік. Ён прыходзіў да ракі рана, сыходзіў у другой палове дня. З рыбакамі амаль не размаўляў, адно вітаўся. Ніколі я не бачыў яго з рыбай.

Калі ішоў дождж, то гэты дзядок стаяў побач з ракой у доўгай вайсковай плашч-накідцы. Стаяў спінаю да ветру, а па калянай тканіне бегла вада, цёмны плашч здаваўся жалезным. Кавалак батона размякаў на шурпатым парапеце. Г ады тры і я сустракаў Палкоўніка ці не штодня ў парку, але ні разу не бачыў яго са злоўленай рыбінай, хаця торба заўсёды была пры ім.

У Палкоўніка была тайна, якую я раскрыў і пра якую не расказаў знаёмым рыбакам. Пра тайну дазнаўся выпадкова, а потым двойчы пераконваўся, што не памыляюся. Хаця, якая гэта тайна? Ён глядзеў на раку. Зяблікі і вераб’і дзяўблі ягоны хлеб. Паплавок гайдаўся на хвалях, вуда ляжала на парапеце. Кручка на ягонай вудзе не было.

Палкоўніка збіла машына, на скрыжаванні Камуністычнай і Багдановіча, калі раніцай ён ішоў да ракі. Ён лавіў адзіноту.

Чорны лінок

Чым глыбей залазілі ў багну, тым лепш лавілася рыба. Чым далей залазілі ў багну, тым больш на нагах было чорна-карычневых, пругкіх, як гума, і слізкіх п’явак. Некаторыя, якія не паспелі прысмактацца, аддзіраліся лёгка, а тых, якія не хацелі аддзірацца, даводзілася прыпякаць запалкай. Занятак, скажу табе — не з прыемных. Падносіш адну запалку, а другую напагатове трымаеш. П’яўка ад полымя падсыхае, сціскаецца, чарнее, а потым пачынае выгінацца, курчыцца, як пластмаса. Нарэшце адвальваецца. На скуры застаецца след — чырвоная плямка, з дробных кропак-дзірачак і пухліна. Пасля запалкі, нават калі і моцна была прысмакталася п’яўка, кроў не цячэ. Здаралася, што пакуль зловіш дзясятак карасёў, да ног прылепіцца столькі ж і тлустых п’явак. Мы падцягвалі трусы, завязвалі з бакоў вузламі, стаялі ў штанах, але п’яўкі лезлі пад тканіну, у пах. Не было тады ні ў мяне, ні ў сябра Валодзькі высокіх гумовых ботаў, а жаданне налавіць карасёў, далезці да самых патаемных месцаў на закінутых тарфяных кар’ерах, якія ператварыліся зноў у балота, было.

Я адпальваў п’явак Валодзьку, а ён мне, бо самому рабіць гэта нязручна, цяжка выкручвацца. Адпальваеш і лічыш: «Адна. Трэцяя. Сёмая. Цяпер ты мне...» Запалкі падаюць, падхапіць не паспеў. Скрыначка і запалкі мокрыя. Даводзіцца чорны і пругкі пухір зразаць ножыкам, а гэта зусім кепска і доўга.

Але карасі трапляліся на тых кар’ерах добрыя, здаралася і большыя за далонь. Аднойчы мне пашчасціла і я злавіў ліня. Ён быў слізкі, як п’яўка, і чорны, як мокры торф.

Менавіта на тым балоце, у 1935 годзе, здымалі фільм «Палескія рабінзоны».

Кропля

Мне не пашанцавала, бо пасля другога разу, толькі прыплыў на патрэбнае месца, вялікая залаціста-чырвоная блешня адарвалася. У тую блешню я верыў і ў швагра верыў. Памятаю краму, у якой давялося набыць вялікі набор толькі дзеля яе адной — залацістай і важкай. Цяпер яе не было. Возера было, лодканадзіманка, маленькі тэрмас з кавай, цыгарэты і запальнічка, цёплае травеньскае надвор’е было. Чаромха на берагах возера, яе пах прыносіў цёплы вецер, а блешні не было. Я прывязаў белую і каламутную, якая мне зусім не падабалася, да якой душа не ляжала. Пакурыў, тытунёвы сіні дым з’явіўся па-над вадой і знік, выпіў кавы, памыў накрыўку, і пачаў кідаць спінінг. Але той травеньскі дзень — быў мой. На цьмяную і непрывабную блешню злавіў трох ладных шчупакоў, два адарваліся побач з лодкай. Задаволены, выплыў на бераг, перакуліў лодку, каб высахла, а сам, з тэрмасам і цыгарэтамі пайшоў на пагорак, каб пасядзець, адпачыць і дачакацца швагра з машынай (жоўтая блешня, лодка і спінінг належалі яму). Вечар цёплы. Я прылёг на ватоўку і заснуў. Пахла маладой травой, вадой, чаромхай, а рукі пахлі рыбай. Калі я расплюшчыў вочы, то швагер сядзеў побач. Ён з восені не курыў, але трымаў мой пачак у адной руцэ, а запальнічку ў другой. Ён глядзеў на возера. Так глядзеў, як глядзяць у апошні раз. Ціха дыхаў. Потым сказаў, што хоча пакідаць спінінг, калі я не супраць і згодны пачакаць. Я прызнаўся, што ўтапіў яго любімую блешню, а ён не стаў ні сварыцца, ні здзіўляцца. Цяжка падняўся і пайшоў да лодкі. Перакуліў яе і паплыў, але хутка вярнуўся. Кожны ўзмах спінінгам прыносіў боль.