Зинаида Дудюк - Лаза

– І калі збіраешся ехаць?

– Зараз жа. Ты тут з жаўнерамі не затрымлівайся, калі Саветы раззброілі нашых афіцэраў у Вільні, з астатнімі яны мараць зрабіць тое ж самае. Навошта ім у тыле ўзброеныя фарміраванні?

– Шчаслівай дарогі, пан маёр – сказаў Пухавіцкі. – Загадаю жаўнерам разабраць палатку, вазьміце яе з сабою, спатрэбіцца. Як збіраецеся ехаць у Брэст?

– У нас жа самаход!

– Баюся, што яго ў вас могуць забраць.

– Не рабі, Збігнеў, дрэнных прагнозаў, мы павінны паспець апярэдзіць рух фронту.

– Шчыра жадаю вам гэтага.

Жаўнеры хутка сабралі палатку, паклалі ў багажнік. Тадзік прыхапіў заплечнік, які заставаўся нераспакаваны пасля маршу, кінуў на задняе сядзенне і сам сеў у машыну, чакаючы, пакуль Руткоўскі нешта казаў Пухавіцкаму. Нарэшце афіцэры развіталіся. Парушына сеў за руль, завёў машыну і рушыў памалу лясною дарогаю, радуючыся, што даўмеўся не заглыбляцца далёка ў пушчу, пасля было б адтуль на машыне не выбрацца, а зараз яна вельмі дарэчы спатрэбілася.

– Нічога, Тадэвуш, да вечара дапхаемся, – сказаў ён не столькі ад’ютанту, колькі самому сабе. – Брат будзе рады пабачыць цябе жывога. Ён не хацеў цябе адпускаць. Ты яму сына нагадваў. А я цябе ўзяў у якасці шчаслівага талісмана. Здалося мне, што ты прыносіш удачу, ці, можа, Бог беражэ цябе?

– Не ведаю, пан маёр, мо і беражэ… Але не варта быць асабліва самаўпэўненым, бо невядома, што можа здарыцца ва ўсялякі момант.

– Так, падпольшчыку трэба найперш мець добрую інтуіцыю. Каб выканаў я загад Вілька, дык сядзеў бы зараз разам з ім у Лукішках і праклінаў бы маскоўскіх хітруноў. А так мы з табою пакуль вольныя, як птахі. І гэта ўжо выдатна!

Машына нарэшце выбавілася з пушчы і паімчала па палявой дарозе, пакідаючы ззаду вэлюм пылу. Тадзік спачатку глядзеў па баках, а пасля пачаў драмаць, чамусьці было яму спакойна і ўтульна ў гэты час. Разы тры машыну спынялі нямецкія патрулі. Але пропуск, выдадзены Руткоўскаму віленскімі гестапаўцамі, рабіў сваю справу, вандроўнікам дазвалялі рухацца далей. Пад вечар спыніліся каля лесу насупраць маёнтка Рута, здалёку праз бінокль Каэтан агледзеў двор, здзівіўся, што там уладараць немцы, сказаў Тадзіку:

– Схадзі на разведку, нешта там у двары шмат немчуры таўчэцца. У вочы ім не лезь, мо пабачыш каго з прыслугі, распытай спярша, што ды як.

– Будзе зроблена, пан маёр, – адказаў ад’ютант.

Тадзік пайшоў да маёнтка, прыглядваючыся, ці не ўбачыць дзе Юхімку, але ў двары былі толькі нямецкія салдаты. Ён зайшоў справа, дзе былі грады і пачаў чакаць. Сапраўды, хвілін праз дваццаць выйшла Юхімка, вырвала некалькі цыбулін і ўжо збіралася пайсці назад у будынак, але Тадзік паклікаў яе:

– Пані Юхімка! Пані Юхімка!

Жанчына ўздрыгнула ад нечаканасці і насцярожана спытала:

– Хто гэта? Дзе?

– Гэта Тадэвуш, я тут, – азваўся хлопец з-за карча.

– Тадзік, скуль ты ўзяўся? – здзівілася яна, наблізілася да плота, нахілілася над градою, быццам поле пустазеле.

– Я прыехаў з панам Каэтанам, каб забраць пана Франца ды ехаць разам далей.

– Няма пана Руткоўскага. Арыштавалі яго яшчэ ў сакавіку, там ён і загінуў. Мо немцы забілі, а мо сам на сябе рукі налажыў. Розныя чуткі ходзяць.

– За што яго?

– Кажуць, нейкія вагоны ў Варшаву з каштоўнасцямі хацеў пераправіць. А што было на самой справе, ніхто не ведае. Пан Альберт ездзіў у турму, хацеў перадачу перадаць, а яе не прынялі, сказалі, што ўжо яго няма. Потым адзін наглядчык расказваў, што быццам пан Руткоўскі павесіўся. Пасля гэтага немцы маёнтак прысабечылі, праўда, нам дазволілі тут жыць ды слугаваць ім. А куды дзявацца? Ты ідзі Тадзік, ідзі, каб немцы не заўважылі. Яны цяпер злосныя, як сабакі. Мо ты есці хочаш?

– Дзякую, пані Юхімка, нічога не трэба.

– Як ваша Вера?

– Нічога, ужо ўнука маю…

– Да пабачэння, пані Юхімка.

– Шчасліва вам, нізкі паклон пану Каэтану…

Тадзік вяртаўся няспешна з сумнаю навінаю для маёра.

– Цябе толькі па смерць пасылаць, – папракнуў яго Руткоўскі.

– Не ведаў, пан маёр, як данесці навіны ад пані Юхімкі.

– Што? Што? – напружыўся Каэтан, не жадаючы чуць нешта благое.

– Пан Франц Руткоўскі загінуў у турме. Шчыра спачуваю вам, пан маёр.

– Калі?

– У сакавіку.

Маёр заскрыгітаў зубамі, апусціў галаву на руль і доўга маўчаў. Тадзіку падалося, што ён плакаў, бо плечы ягоныя час ад часу ўздрыгвалі. Ад’ютант сядзеў нерухома, баючыся выклікаць гнеў камандзіра. Нарэшце Каэтан падняў галаву, завёў машыну і паехаў. Тадзік уздыхнуў з палёгкаю, трэба было паспець да цемры праехаць мяжу, якая аддзяляла Украіну, у склад якой была ўключана Брэстчына, ад Беласточчыны. А там родная зямля. Мо пашанцуе пабачыцца з мамаю. "Сын яе даволі прыкметна падрос, хоць быў худы, але жылісты, мо і не пазнае, – падумаў сам сабе і ўсміхнуўся. – Пазнае, яна мяне пазнае заўсёды".