Зинаида Дудюк - Лаза

– Зразумеў, што пан маёр – здраднік і баязлівец!

– За гэтыя словы я мог бы выклікаць пана Уладзіслава на двубой, але мне вельмі хочацца дачакацца выніку перамоў і пасмяяцца з польскай даверлівасці, а мо і паплакаць з-за нашай дурноты.

На тым раззлаваныя і нездаволеныя Руткоўскі і Бандарчык разышліся, каб больш ніколі не бачыцца, бо далей павёў іх лёс рознымі шляхамі, якія не перакрыжоўваліся. На ўсялякі выпадак Парушына загадаў сваім жаўнерам рухацца ў Рудніцкую пушчу і там ужо даведаўся пра арышт штаба Вілька і афіцэраў у Богушах. Гэтая вестка, як маланка, уразіла ўсіх, нават самога Руткоўскага, які іншага зыходу перамоў не чакаў, але не ўяўляў, што гэта можа быць зроблена так подла і жорстка з боку савецкага камандавання. Ён уявіў, як Вілька, які адбыў на сустрэчу ў форме польскага генерала, хоць быў толькі палкоўнікам, прывялі ў штаб Івана Чарняхоўскага і не пасадзілі за стол перамоў, а раззброілі і павезлі ў турму Лукішкі. "Хто ён, гэты Чарняхоўскі? Мусіць жа таксама па паходжанні паляк, пра што сведчыць прозвішча, але служыць не Польшчы, наняўся на службу да іншай дзяржавы. А мо ягоныя продкі даўней атабарыліся ў Расіі? Пераплялася гісторыя, забыліся людзі, дзе іхнія карані, хто яны, адкуль прыйшлі і куды павінны ісці. Як цяпер таму Вільку ў Лукішках? Хоць ён мо і не ведае, што ўзялі ўсіх ягоных афіцэраў – лепшыя кадры Арміі Краёвай, людзей, якія пяць гадоў жылі і змагаліся ў падполлі, пералавілі, як куранят, загадалі здаць зброю, пагрузіцца ў грузавікі, крытыя брызентам, прымусілі легчы ніцма, а пасля павезлі пад аховаю аўтаматчыкаў у турму на пакуты і звод. Такая ганьба для афіцэраў і адначасова трагічная навука для ўсіх нас", – думаў Парушына і адначасова ў душы ягонай выспяваў план далейшага дзеяння. Паколькі штаба ў Вільні няма, дык кожны камандзір мусіў сам вырашаць лёс уласны і жаўнераў, якія знаходзілі пад ягоным кіраўніцтвам. Хоць і не адразу, але рашэнне гэтае выспела.

50

Парушына запрасіў да сябе ў палатку паручніка Бусла, каб нарэшце зрабіць канчатковы выбар свайго далейшага шляху, чакаў яго з хвіліны на хвіліну, услухоўваўся ў пошум ветру ў вяршалінах, а падсвядомасць лавіла іншыя гукі, ці не чутно кананады. Фронт рухаўся занадта імкліва, трэба было паспяшаць. Нарэшце Тадзік з’явіўся з Пухавіцкім.

– Выклікалі? – спытаў паручнік.

– Так, сядай, Збігнеў, дзе стаіш. Пара нам нарэшце вызначыцца, што рабіць далей. Я параіўся з некаторымі камандзірамі, яны – хто ў лес, хто па дровы.

– У сэнсе? – спытаў Бусел, чакаючы больш падрабязнага тлумачэння.

– Адны прапаноўваюць застацца на Крэсах і змагацца з Саветамі за пальшчызну да апошняй кроплі крыві, іншыя хочуць распусціць батальёны і брыгады і даць волю афіцэрам і жаўнерам самастойна вызначаць свой лёс, той-сёй гатовы падацца ў Войска Польскае да Зыгмунта Берлінга, а я перакананы, што трэба хутчэй выбірацца адсюль на Айчыну і дзейнічаць там адпаведна з абставінамі. Што ты думаеш на гэты конт?

– Я гатовы падпарадкавацца табе, ты мой камандзір, твой загад для мяне – непарушны закон.

– Аднак я хацеў бы ведаць тваю думку.

– За справамі нам не было часу паспавядацца адно аднаму. Няхай твой ад’ютант будзе сведкам. Павінен жа нехта ведаць маю таямніцу. У мяне, пан маёр, у Польшчы падрастае дачка. Ажаніўся я за тры гады да пачатку вайны, у маі трыццаць восьмага нарадзілася мая Бася. І, здаецца, трэба мне быць на сёмым небе ад шчасця, але Урсула, былая жонка, закахалася ў майго сябра, пакінула дачку на цешчу і некуды з’ехала з ім за мяжу. А потым – вайна, палон, уцёкі, падполле. Дзяўчынцы шэсць гадоў, а яна, мусіць, не ўяўляе, як выглядае яе бацька. Мне пара пазнаёміцца з ёю нанова, бо я бачыў яе зусім малою, калі яна яшчэ не хадзіла. Так што я асабіста за тое, каб вяртацца ў Польшчу.

– Нашы думкі цалкам супадаюць. Я рады гэтаму, – адказаў Парушына. – Ёсць яшчэ адна праблема, якую я хацеў бы вырашыць неадкладна. Мой брат жыве ў Брэсце, узначальвае тамашні гебітскамісарыят. Вайна рухаецца хутка, яму таксама трэба выбірацца стуль на захад, чым хутчэй, тым лепш. Я хачу яму дапамагчы.

– Як наважваешся гэта зрабіць?

– Ты ўзначаліш брыгаду, а мы з Базаном паедзем самаходам у Брэст. У мяне ёсць жалезны пропуск, які мне выдала гестапа ў Вільні. Для ад’ютанта я раздабыў паперку ў знаёмага солтыса, дзе мы вялі перамовы з немцамі.

– А што рабіць мне?

– Не затрымлівайся тут, рухайся спешна да Гародні, адтуль – у Белавежскую пушчу.

– Праз тры тыдні Базан па нядзелях будзе чакаць сувязнога ў касцёле ў Беластоку. Хоць мы атрымалі волю, аднак як вайскоўцы павінны чакаць загад вышэйшага начальства, што рабіць далей. Брыгадам і батальёнам, якія здолеюць вярнуцца ў Польшчу, трэба аб’ядноўвацца, каб каардынаваць дзеянні.