Зинаида Дудюк - Лаза

Казакі перачакалі ў стагах дождж і рушылі ў лес, дзе на кожнай, яшчэ бязлістай, галінцы віселі зіхоткія кроплі. Відовішча было незвычайна прыгожае. Але гэтыя людзі няздатныя былі заўважыць прыгажосць. Плячамі і рукамі ў час хады яны збівалі расу, якая мачыла ім адзенне і абутак, злавалі, брыдка лаяліся і марылі адысці як мага далей ад гэтых праклятых хутароў, каб раскласці вогнішча, паесці, што знойдзецца ў заплечніках і абсушыцца, адпачыць, а потым зноў рухацца невядома куды і для чаго. Ідэя пра самастойную Украіну, дзе яны будуць жыць вольна, заможна і шчасліва, безумоўна, грэла, але вельмі доўга яны ішлі да яе, і канца гэтаму шляху не відно. Ужо ў таго ці іншага казака часам закрадалася думка: ці можна ваяваць партызанскім спосабам з рэгулярным войскам, якое ўтрымлівае дзяржава, але думкі свае і сумненні выказваць баяліся.

49

У лагер да Парушыны прыскакаў Уладзіслаў Бандарчык на кані з тэрміновым паведамленнем. Руткоўскі сустрэў яго каля сваёй зямлянкі, седзячы на лаўцы, праглядаў газетку "Непадлегласць", якая выдавалася ў Вільні. Пазнавата яна дайшла, выпусцілі яе яшчэ месяц таму, ды ўсё ж было цікава дазнацца, што думае кіраўніцтва ў Варшаве і Лондане пра лясных змагароў. У такі цёплы сонечны дзянёк добра было адпачыць у халадку пад пошум лесу. Госць сеў побач, не адразу кінуўся распавядаць пра навіны, якія прывёз, а пачаў распытваць, як адчуваюць сябе жаўнеры, наколькі забяспечаныя яны боепрысамі ды харчамі.

– Можа, пан Бандарчык, адчыніў цэх па вырабу патронаў? – пасміхнуўся Руткоўскі.

– На жаль, такой магчымасці не маю, але вельмі хутка спатрэбіцца вашая праца, – адказаў Бандарчык.

– Хіба жніво пачынаецца?

– І жніво, і касавіца – усё разам. Пайшлі ў зямлянку, ёсць размова.

Яны ўвайшлі ў памяшканне, селі за стол насупраць адзін аднаго. Госць раптам зацікавіўся картаю, разасланай на стале, і пачаў уважліва яе вывучаць. Парушына зірнуў на Бандарчыка і падумаў: "Чаго цягне ката за хвост? Ёсць справа, дык выкладвай. А мо пачастунку якога чакае, дык звычайна са сваім прыязджаў? У мяне, як на злосць, усе запасы скончыліся…"

Нарэшце Уладзіслаў адарваў вочы ад карты і сказаў:

– Прыкідваў, колькі часу вам спатрэбіцца, каб па нашых дарогах прайсці да Вільні.

– Хіба пан не ведае, што мы ходзім напрасткі, па дарогах нам – нельга.

– Хто ходзіць проста, той дома не начуе.

– У нашым доме пасяліліся ворагі, а мы, як ваўкі, вымушаныя па лесе туляцца, – адказаў Руткоўскі. – Для чаго нам трэба ісці ў Вільню?

– Рыхтуецца аперацыя "Вострая Брама", якую належыць здзейсніць сіламі Віленскай і Навагрудскай акругаў. Трэба захапіць Вільню да прыходу Чырвонай арміі і паказаць Саветам, хто тут ёсць сапраўдны гаспадар.

– Ну-ну, цікава, гэта хто ж прыняў такое рашэнне?

– Вільк быў у Варшаве, генштаб зацвердзіў план. Збіраліся правесці аперацыю дзясятага ліпеня, але ў сувязі з тым, што чырвоныя вельмі хутка рухаюцца на захад, перанеслі на шостае.

– Мы пойдзем з нашымі вінтоўкамі супраць нямецкіх танкаў, гармат і тактычнай авіяцыі? Як гэта сабе Вільк уяўляе?

– План наступу распрацаваны, трэба толькі своечасова падцягнуць атрады да Вільні.

– Ваяваць з рэгулярнымі войскамі, нямецкімі ці савецкімі, мае жаўнеры не ў стане. Мы можам толькі па-партызанску наскочыць на які малалікі атрад, пабіць і збегчы. Такая ў нас тактыка. На іншую мы не здатныя з нашым узбраеннем, якое мы здабывалі з такою цяжкасцю ў нашых ворагаў, гублялі паплечнікаў, пакідалі іхнія магілы па лясах, самі атрымлівалі раны… Ды што казаць, хіба штабныя афіцэры ведаюць пра нашы цяжкасці. Каб яны хоць тыдзень пажылі зімою ў лесе, дык завылі б ваўкамі!

– Хоць вы і партызаны, але існуе вайсковая дысцыпліна, якой павінны падпарадкавацца.

– Не магу я падпарадкавацца бязглуздым загадам. Вільк не возьме Вільню! Гэта будзе поўны правал! Мы страцім усё!

– А што ты будзеш рабіць, калі прыйдуць Саветы?

– Тое, што раблю цяпер. Саветы для мяне такія ж акупанты, як немцы, буду і далей па-партызанску ваяваць з імі.

– Пану маёру трэба мець на ўвазе, што ён будзе адказваць перад трыбуналам за непаслушэнства, – папярэдзіў Бандарчык.

– Той трыбунал лясне разам з Вількам!

– Дык што мне перадаць у Вільню?

– Я адмаўляюся браць удзел у гэтай авантуры.

– Так і перадам! Але ведайце, пан маёр, з вашага боку гэта здрада нашай агульнай справе, – сказаў Бандарчык, не падаючы руку на развітанне.

Госць імкліва выйшаў з зямлянкі. Руткоўскі раздражнёна зірнуў яму ўслед, і не пайшоў праводзіць, у душы варухнулася сумненне, ці не дарэмна адмовіўся, мо трэба было разам з усімі добраахвотна пакласці галаву пад нямецкую гільятыну? Але ж не, калі Чырвоная армія вызваліць ад немцаў Крэсы, дык Польшчы яна іх ніколі не саступіць, няма чаго сябе цешыць марнымі надзеямі. Маім жаўнерам знойдзецца яшчэ шмат працы пры вызваленні Айчыны. Бадай, пара збіраць рэчы ды перамяшчацца на захад. Усё ідзе да таго, што нам тут месца не будзе. Хаця, безумоўна, можна яшчэ доўга і тут сядзець, але я хачу дамоў, бліжэй да свайго селішча, калі і загіну, дык лягу ў родную зямлю. Трэба пачакаць вынікаў аперацыі, мо раптам здзейсніцца цуд, Вільку ўдасца дабіцца перамогі. Хаця гэта немагчыма! Немагчыма ні ў якім разе...