Зинаида Дудюк - Лаза

Расстраляныя моўчкі пападалі. У цемры не было відно крыві, не чуліся стогны.

– Справа зроблена, – задаволена сказаў Ціт.

На імгненне жаласць да забітых людзей варухнулася ў сэрцы Сяргея, адчуў віну, бо сам прывёў Цімоха, але адагнаў гэтыя пачуцці, як сведчанне ягонай слабасці, і злосна падумаў: "Мо гэта яны данеслі партызанам на майго брата, а я буду іх шкадаваць?! Асінавы кол ім – у магілу! Кожны атрымлівае тое, што заслужыў! А калі яны ні ў чым не вінаватыя? Дык тады, выходзіць, што мы забойцы… Не, не трэба так думаць… Можна звар’яцець ад гэтага ўсяго, што на душу навальваецца… Усё ж нешта тут не тое… Так можна на ўсялякага чалавека нагаварыць, а яго заб’юць без ніякіх разбораў. Нельга так…"

– Куды далей, Камар, пойдзем? – спытаў Варнак.

– Камары не ходзяць, а лётаюць, – засмяяўся Ціт, скідваючы з сябе напружанне. – Дык паляцім мы з вамі, сокалы мае ясныя, яшчэ да аднаго хутаранца, якога завуць Сцяпанам. Часу ў нас дастаткова, уся ноч наперадзе. За мной!

Казакі рушылі за атаманам, а той было зацягнуў песню "Распрагайце, хлопцы, коней", ды знячэўку спатыкнуўся і ледзь не паляцеў потырч, брудна вылаяўся, падбіў корань лазовага карча нагою і моўчкі пайшоў далей. Хлопцы паспяшалі за ім. Толькі цыгаркі пабліскавалі ў цемры, як воўчыя вочы. Было відно, што Камар добра ведаў шлях, куды вёў за сабой хаўруснікаў, бо ў хуткім часе ў святле поўні, якая вынырнула з-за хмар, убачылі цёмныя абрысы хаты і невялікага саду.

– Вось мы і дасталіся, тут трэба нарэшце павячэраць, – сказаў Камар, стукаючы ў акно і грозна патрабуючы, – адчыняйце!

Дзверы ў сенцы адчыніліся. Атаман загадаў:

– Удод, Варнак, Салавей, заходзьце першыя, паглядзіце, што там робіцца.

Сяргей пачакаў, пакуль гаспадыня запаліла лямпу, агледзеў убогае жытло: хата на адзін пакой, печ, стол, лавы ды запечак, на якім спаў гаспадар. Дзеці і старая баба, якая адразу прачнулася і забожкала, былі на печы.

– Разбудзі гаспадара, – загадаў Сяргей перапалоханай маладзіцы.

– Сцяпанка, прачынайся. Да нас прыйшлі… – сказала яна, тузаючы мужа за плячо.

Той расплюшчыў вочы, няўцямна паглядзе на някліканых гасцей, сеў у сподняй белай сарочцы і такіх жа нагавіцах, нарэшце, здаецца, зусім прачнуўся і сказаў:

– Здаровыя будзьце, хлопцы. Чаго да мяне прыблудзілі?

– Дай нам чаго паесці, – сказаў Сяргей.

– А гэта, калі ласка… Маня, збяры хуценька на стол.

Сяргей выйшаў на двор, сказаў Ціту:

– Сям’я дома, спалі, зараз рыхтуюць вячэру.

– Выдатна, дакурваем, хлопцы, цыгаркі і пойдзем, ежа чакае.

Калі Сяргей вярнуўся ў хату, дык убачыў на стале вялікую міску з бульбаю, якая засталася ад вечары, але яшчэ не паспела астыць у печы. Стаялі талеркі з квашанай капустай, гуркамі, нарэзаным салам і кавалкамі кумпяка. Ляжаў непачаты бохан хлеба. Красавалася літровая пляшка самагонкі, побач туліліся тры стограмоўкі.

– Было б каму есці, а ежа ў сялянскай хаце заўсёды знойдзецца, – задаволена пацёр рукі Камар і сеў на чырвоным куце пад іконамі, следам за ім хутка расселіся за сталом казакі і пачалі сквапна есці, так што гаспадыні давялося яшчэ тройчы напаўняць талеркі ды кроіць хлеб.

– Гарэлкі мо яшчэ знойдзеце? – спытаў Камар.

– Дальбог, Ціт, больш няма. Скажы, калі прыйдзеце яшчэ, дык я да таго часу зараблю і выганю. Дзякаваць богу, немцы за гэтую справу не караюць, але асабліва не разгонішся, шмат зерня забіраюць на падаткі, – сказаў гаспадар.

– Ведаю я цябе, партызанам усё аддаеш.

– Мы, сяляне, як тыя самадайкі, хто ні папросіць, усім вымушаны даваць, каб толькі выжыць, бо вунь жа дзетак поўная печ, – горка ўсміхнуўся Сцяпан. – З гэтаю вайною няма ніякага ладу. Дзень пражыў, і дзякаваць Богу, што не прыйшлі па тваю душу…

– Цяпер, Сцяпане, усе так жывуць. Думаеш, мы ведаем, што нас заўтра чакае? Але мы пра гэта не асабліва задумваемся, красуем на злосць ворагам і ўсё тут. Паглядзі, якія арлы са мною! – з гонарам сказаў Ціт.

– Хлопцы файныя, – адказаў гаспадар.

Гаспадыня моўчкі стаяла ля печы і насцярожана пазірала з-пад насупленых броваў на прыхадняў, чакала, калі яны нарэшце нажаруцца і пакінуць сям’ю ў спакоі. У чарговы раз талеркі апусцелі, яна паслужніва спытала:

– Мо яшчэ прынесці чаго?

– Досыць, дзякуем, сытыя, – адказаў Камар. – Добрая ў цябе, гаспадыня, капуста ўдалася, а гуркі – не надта.

– Дык ужо ж вясна, колькі яны могуць кіснуць?

– Вядома, вясна-красна… Апранайся, Сцяпан, пакажаш нам дарогу яшчэ на адзін хутар, бо мы туды без правадніка не дойдзем.