Зинаида Дудюк - Лаза

Думкі Парушыны перарваў Тадзік, які раптам з’явіўся на парозе і спытаў:

– Чаго пан Уладзіслаў прыязджаў?

– Шмат будзеш ведаць, хутка пастарэеш.

– Мусіць, не дадуць нам дажыць да старасці, – спакойна адказаў хлопец.

– Адкуль такі песімізм у маладога чалавека?

– Ад тых магілаў, якія мы параскідалі па лясах…

– Так, гэта сумныя згадкі. Але ж мы на вайне, а не на вясёлай прагулянцы. Вайна патрабуе ахвяраў…

– Дык чым мы лепшыя за тых, што заўчасна палеглі?

– Не лепшыя мы і не горшыя, проста ў кожнага свой лёс, – задуменна адказаў Парушына.

– Хто гэта запланаваў нам такое жыццё, няўжо…

– Не гняві Бога, усё зло ад людзей, апантаных д’яблам, – адказаў Каэтан. – Ідзі, пагрэйся на сонцы і супакойся. Ты мой ад’ютант, я цябе ў крыўду нікому не дам. Ідзі, ідзі, не замінай мне. Трэба тое-сёе абдумаць, узважыць…

Тадзік выйшаў. Руткоўскі застаўся адзін, паглядзеў на карту, раздумваючы. Якім чынам яму лепш было б дабрацца на Беласточчыну, але трэба было пачакаць, чым скончыцца вызваленне Вільні.

Праз тыдзень Бандарчык прывёз новыя звесткі ад Вілька. Ён сядзеў на лаве з апушчанымі плячамі, з рукамі, бязвольна складзенамі на каленях, і гаварыў паніклым голасам:

– Наступленне пачалося ў тры гадзіны ночы шостага ліпеня. На ўсіх напрамках штурму Вільні нашы людзі траплялі пад моцны агонь гітлераўцаў, атакі захлыналіся адна за адной. У выніку шмат забітых і параненых. Вільк усвядоміў безнадзейнасць сітуацыі і аддаў загад на адыход. У той жа дзень Чырвоная армія была ўжо каля Вільні.

– І што далей? Якія планы? – спытаў Парушына.

– Пакуль з галоўнага штаба ў Варшаве ніякіх распараджэнняў не прыйшло, Вільк загадвае жаўнерам Арміі Краёвай заставацца ў ваколіцах Вільні, сканцэнтраваць асноўныя сілы ў Рудніцкай пушчы, часткова падтрымліваць Чырвоную армію ў барацьбе з немцамі, каб заваяваць прызнанне нас Саветамі менавітва як самастойнага дзеючага войска.

– Пустая балбатня! Ніколі Саветы не будуць з намі лічыцца. І справа нават не ў тым, што яны – нашы ворагі! Мы заўсёды будзем непажаданым элементам для іх! Не могуць пасціся ў адным статку ваўкі і авечкі!

– Прынамсі, Вільк абецае не дазволіць раззбраення сваіх жаўнераў і бараніць польскае насельніцтва ў выпадку яго знішчэння савецкаю ўладаю.

– Як можа заяц дужацца з тыграм? – безнадзейна махнуў рукою Парушына. – Трэба рухацца як мага хутчэй на захад, на сваю тэрыторыю, тут нам няма чаго рабіць, Крэсы ўсё роўна будуць забраныя Саветамі!

– Вільк усё ж спадзяецца стварыць на базе Віленскай і Навагрудскай акругаў вайсковы корпус, які будзе самастойна змагацца з немцамі.

– Лухта! Зманлівая ілюзія. Нашаму войску ніякай самастойнасці не дазволяць!

– Сувязны мне казаў, што Вільк мае аптымістычны настрой, збіраецца на перамовы з савецкім камандаваннем, якое, на яго думку, павінна даць згоду на стварэнне самастойнага польскага корпуса. З гэтай прычыны мяркуецца Армію Краёву як падпольную арганізацыю распусціць, яна выканала сваю місію на Крэсах, а стварыць рэгулярнае чыста польскае войска.

– Няўжо Вільк настолькі верыць Саветам, што сваёю галавою зусім не здатны думаць? – абурана спытаў Парушына.

– Безумоўна, ён ім не давярае, але спадзяецца ўрэгуляваць справу найлепшым чынам.

– Ага, каб ваўкі былі сытыя і авечкі цэлыя, – з’едліва адказаў Руткоўскі. – Дарэмна, пан Бандарчык, прыйшоў да мяне? Я ў казкі даўно не веру. У наступны раз мяне тут не застанеш. Пара ісці туды, адкуль прыйшлі.

– Ёсць загад табе, пан Парушына, усё ж такі рухацца да Вільні, каб там выконваць ахоўную функцыю, пакуль будуць весціся перамовы паміж Вількам і савецкім генералам Чарняхоўскім.

– Пайсці туды з цікавасці, каб убачыць наш канчатковы крах?

– Чаму так змрочна? Чырвонай арміі патрэбна дапамога, дык што тут такога?

– Пан Уладзіслаў – чалавек цывільны, а таму, мусіць, не ведае, што на вайне хітрасць вельмі цэніцца. Перамога здабываецца ўсялякім спосабам і коштам. Дзеля яе ідуць на забойства тысяч сваіх і чужых жаўнераў, на гвалт і каварства.

– Калі пан маёр лічыць сябе чалавекам вайсковым, дык перадаю загад: неадкладна рухацца да Богушаў, што пад Вільняю, дзе адбудзецца нарада і сустрэча з прадстаўнікамі савецкага камандавання.

– Ніколі не давяраў Саветам, а цяпер не давяраю і Вільку! Людзей сваіх на згубу не павяду! Гэта мой канчатковы адказ. Застаюся чакаць добрых вестак у двукоссі. Пан Уладзіслаў мяне зразумеў? – адрэзаў Парушына.