Зинаида Дудюк - Лаза

"Эх, мары, мары… – уздыхнуў пан Руткоўскі. – Колькі ні думай пра шчаслівую будучыню, ад гэтага сённяшні дзень лепшы не робіцца. Адно, што суцяшаеш сэрца, каб не надта балела. Бо ад тугі ўсё валіцца з рук, нават думкі немагчыма сабраць. А барацьбіт павінен мець ясную галаву, цвёрдую руку і канкрэтны план дзеянняў".

Ён зноў узяўся за паперы, прачытаў план паставак мяса, малака, масла і зерня на бліжэйшы месяц. Прагледзеў спіс солтысаў і прыкінуў, што з каго трэба запатрабаваць. Заняўся звычайнаю справаю гебітскамісара, якую ён люта ненавідзеў, таму што не жадаў абслугоўваць фашыстаў, але мусіў выконваць, бо хто, як не ён, прывядзе на бойню самых нядужых коней, прывязе найгоршае зерне. Але ж усё роўна немцы дамагаюцца свайго: забіраюць моладзь, вывозяць на працу ў Нямеччыну, непаслухмяных накіроўваюць у канцлагеры на знішчэнне. Яны – гаспадары і робяць, што хочуць. Але ці дазволіць Бог доўга ўладарыць гэтым пачварам? Не павінен! Зло трэба знішчаць злом, што б там ні пісалася ў Евангельскіх запаведзях. Інакш, яно можа так распладзіцца, што запалоніць усю зямлю, каб забіваць цэлыя народы, ператвараць у рабоў, у паслухмяную жывёлу, якая будзе трымацца на мінімуме ежы і спраўна працаваць пад страхам смерці. Фашызм трэба знішчыць з такой жа жорсткасцю, з якою ён прайшоў па зямлі. Нікога з гітлераўцаў, запэцканых чалавечай крывёю, нельга шкадаваць, ніякае літасці да іх не павінна быць. Яны перасталі кіравацца чалавечымі законамі, абралі звярыную ідэалогію, а таму іх трэба знішчаць, як дзікіх звяроў! Вазіць у клетках і паказваць на ганьбу людзям: "Вось яны, тыя, што хацелі паставіць на калені свет, а зараз самі мусяць стаяць на каленях і прасіць літасці. Але мы ім не даруем, каб ніколі больш не адраджалася зло, пасеенае імі!"

Пан Руткоўскі ўсё больш распаляўся, апошнія думкі ён прамовіў услых, ваяўніча размахваючы рукою. У гэты самы час увайшла сакратарка, здзіўлена зірнула на шэфа і паведаміла:

– Прабачце, пан Руткоўскі, да вас прыйшоў пан Тоні Бачародэ.

– Кліч яго хутчэй, – адказаў Франц.

Чарнявы паўнаваты капрал імкліва ўвайшоў у пакой, паціснуў руку гаспадару кабінета, прамаўляючы:

– Пан Руткоўскі ўсё яшчэ на працы! Так і думаў! А я ненавіджу сваю службу, няхай яна згарыць!

– Сядайце, пан Бачародэ! Каву, гарбату?

– Да д’ябла гэтыя бабскія напоі, я запрашаю цябе на піва!

– Згода! – азваўся Руткоўскі і запытальна зірнуў на Тоні.

Той ляпнуў сябе па ілбе і прамовіў:

– Зусім забыўся, ты ж прасіў расклад руху цягнікоў.

Дастаў з кішэні паперы і кінуў на стол Руткоўскаму. Той прабег вачамі тэкст і застаўся задаволены.

– Не разумею, Франц, для чаго табе гэтыя звесткі?

– Ад мяне патрабуецца своечасова адпраўляць вагоны з харчамі і іншымі матэрыяльнымі каштоўнасцямі на захад і усход. Аднак мне не заўсёды ўдаецца сарыентавацца, каб своечасова сабраць неабходную прадукцыю ды загрузіць у вагоны. А цяпер, дарагі дружа Тоні, я буду загодзь ведаць, што, куды і як. Так што вялікі дзякуй.

– О, я рады хоць нечым табе памагчы, але, як кажуць мудрыя людзі, дзякуй у шклянку не нальеш...

– Безумоўна, я цалкам згодны з мудрымі людзьмі, – усміхнуўся Руткоўскі, выцягнуў каліту, адлічыў некалькі купюр і аддаў Бачародэ, які пералічыў грошы – і на ягоным твары адбілася расчараванне.

– Гэта толькі аванс, рэшту атрымаеце днямі.

– Выдатна, замочым гэтую добрую справу! Нас ужо зачакаліся ў рэстаране "Гэта тут"! Мілыя полькі там прыемна абслугоўваюць! – сказаў італьянец, кіруючыся да дзвярэй, Руткоўскі акінуў позіркам рабочы стол, згроб паперы ў адну кучу і паспяшаў услед за капралам, ціха радуючыся, што атрымаў патрэбныя звесткі пра рух цягнікоў, якія перадасць вахляжаўцам, а тыя ўжо сарыентуюцца, які эшалон узарваць.

22

Рамуальд і Генік залеглі пры дарозе ў карчах. Зянон чакаў машыну надляснічага за павароткаю, калі яна з’явіцца трэба было свістам падаць сігнал сябрам, каб тыя кінулі на дарогу шыпы. Загодзь гэта нельга было рабіць, таму што тут магла пракалоць шыны нейкая іншая машына, а гэта магло сарваць аперацыю. Хлопцы цярпліва чакалі, а машына пазнілася ўжо на цэлую гадзіну, таму яны губляліся ў здагадках, ці з Люцыкам нешта здарылася, ці машына паламалася, ці мо надкамісар перадумаў сёння везці грошы. Па дарозе праехаў матацыкл з трыма немцамі, узброенымі аўтаматамі, пратарабаніў грузавік, падскокваючы на выбоінах, як жаба, і зноў цішыня. Знаходжанне іхняе пры дарозе было небяспечным, калі б іх заўважылі, маглі прыняць за партазанаў і расстраляць без асаблівых разборак, а калі б узяліся яшчэ і дапытваць, дык наогул была б справа дрэнь. Лепш ужо загінуць адразу, чым трываць катаванні. Дзень стаяў спякотны. У карчах каля вушэй звінелі галодныя камары і час ад часу знаходзілі дзе прызямліцца на цёплую плоць. Трэба было адмахвацца ад іх асцярожна, каб нічым не выдаць сваёй прысутнасці тут. Час цягнуўся марудна і нудна, у выніку размагнічвалася памкненне, прападала жаданне дзейнічаць, страх запаўзаў у душу. Размораныя задушліваю спякотаю і аднастайным шолахам лістоты, Рамуальд і Генік ледзь не драмалі, лежачы на траве і ўдыхаючы яе прыемны пах. Нарэшце пачуўся свіст Зянона.