Зинаида Дудюк - Лаза

– Тут немцы, пагаспадарылі ўжо, – сказаў Рамуальд. – Я чуў, што яны ў памежных раёнах каля пушчы выпальваюць вёскі, а людзей або знішчаюць, або прымушаюць перасяляцца.

– Бадай, спынімся, ежу цяжка несці на сабе, – выказаў меркаванне падхарунжы, – трэба трохі разгрузіцца ці правільней сказаць, нагрузіцца.

Камандзір незадаволена зірнуў на падначаленага, які браўся кіраваць працэсам, але нічога не сказаў, а ўвайшоў у пуню, паставіў заплечнік на дол, азірнуўся і прапанаваў:

– Стол накрыем тут, бліжэй да саломы, і будзем, лежачы, як рымскія патрыцыі, спажываць нашу здабычу.

Замільгалі нажы, адкрываючы пляшкі з каньяком і бляшанкі з тушонкаю. Калі ўсё было гатова, паднялі першы тост за ўдала праведзеную аперацыю. А потым елі ў ахвоту, пасля некалькіх дзён цяжкага пераходу ўсім захацелася адпачыць, забыцца пра вайну. Нават негаваркі пан падпаручнік разгаманіўся, пачаў сыпаць смешныя байкі. Адна з іх была пра парашутыста, які ляціць да зямлі і думае: "Адзін парашут не раскрыўся, запасны парашут не раскрыўся, калі ўнізе няма самахода, на якім абяцалі завезці на базу, дык напішу скаргу начальству".

– Я зразумеў, вы ціхацёмныя, – сказаў Рамуальд.

– Якая розніца? Мы жаўнеры Айчыны! І гэтым сказана ўсё, – адказаў падпаручнік.

– Я, мусіць, не здолеў бы скокнуць з парашутам, – сказаў разважлівы Зянон.

– А куды б ты падзеўся, калі табе пан капітан ці маёр загадаў, – засмяяўся падхарунжы.

– Гэта ж разбіцца можна.

– Хто ведае, дзе і каго смерць спаткае, давайце лепш вып’ем за пані ўдачу, каб яна ніколі не пакідала нас.

Пасля пілі за радзіму, жанчын і каханне, потым – ужо без тостаў, кожны піў, колькі хацеў, замест вады, якой паблізу нідзе не было. Змораныя і п’яныя, падрыўнікі паснулі ў пуні на саломе, не думаючы ні пра бяспеку, ні пра немцаў. Жыццё паслала ім вясёлы падарунак – удала выкананае заданне, а таксама пачастунак, дык няма сэнсу клапаціцца пра тое, што будзе заўтра або праз некалькі гадзін. Улюбёнцы лёсу павінны жыць лёгка і шчасліва! Яны прачнуліся ад удараў прыкладамі. Расплюшчылі вочы і ўбачылі жандараў, якія скіравалі на іх рулі аўтаматаў. Іншыя абшуквалі заплечнікі падрыўнікоў. Бляшанкі і пляшкі з-пад каньку самі за сябе ўсё расказалі. Пры хлопцах былі пісталеты, толькі Зянон аказаўся бязбройным.

– Хто такія? Што тут робіце? – спытаў старэйшы па званні жандар.

– Апачываем на прыродзе, – адказаў падпаручнік па-нямецку. – Збіраліся паляваць на зайцоў.

– З пісталетамі.

– Паляўнічая зброя цяжкая, а пісталет – рэч прыдатная для ўсялякай справы.

– Дакументы ёсць?

– Нам у час адпачынку дакументы без патрэбы.

– У гестапа з вамі хутка разбяруцца, наручнікі – на іх!

Падрыўнікоў павезлі ў бліжэйшы гарнізон для допыту, змясцілі ў камеру папярэдняга зняволення пры жандармерыі. Калі хлопцы засталіся адны, падпаручнік ціха загадаў:

– На допыце казаць, што мы паляўнічыя з Брэста. Каньяк і кансервы ўзялі з разбітага эшалона. Маўляў, чаму было не ўзяць, калі дабро валяецца без нагляду. Апынуліся там выпадкова, хадзілі на паляванне. Усё, больш ні слова, нават калі вас будуць рэзаць на кавалкі.

Хлопцы разгублена чакалі вырашэння свайго лёсу. Спрабавалі вырваць ці хоць бы рассунуць краты на акне, усё было дарма. Прабіць жалезныя дзверы таксама не існавала ніякае магчымасці. Першага выклікалі на допыт падпаручніка Бацяна. Яго вельмі доўга не было, пасля пачуліся стрэлы, шум у калідоры і ўсё сціхла.

– Што яны там з ім робяць, халера іх ведае? – сказаў насцярожана Рамуальд.

– Даведаешся, як і цябе павядуць, – адказаў падхарунжы Вір.

– Шкада зброю, мы з такою цяжкасцю яе здабывалі.

– Тут трэба думаць, як жыццё ратаваць. Быў я ў палоне ў немцаў у трыццаць дзявятым, ведаю, як жыць пад пятою акупанта. Яны не адчэпяцца, пакуль кішкі на локаць не наматаюць…

Наступным павялі на допыт Рамуальда. Зянон і Генік перакінуліся насцярожаным позіркам. Баяліся за свайго гаваруна, ці стрымаецца, каб не ўкалоць жандара. Чаканне цягнулася доўга і пакутліва. Гадзіны праз дзве па іх прыйшоў жандар і загадаў выходзіць.

– Нікуды не пойдзем, пакуль не даведаемся пра лёс нашых сяброў.

– Іх няма, – сказаў жандар па-польску. – Першы накінуўся на афіцэра, які вёў допыт, яго застрэлілі проста ў кабінеце. Другі распусціў язык, што афіцэр не стаў траціць час на яго, а прыстрэліў, як сабаку. Пра вашы справы мы ведаем. Агледзелі месца, дзе вы былі ў засадзе, параўналі сляды. Усё сыходзіцца, лішніх доказаў не трэба.