Зинаида Дудюк - Лаза

– Сядайце, хлопчыкі, частуйцеся. Тут усё сваё. Я кароўку трымаю, агарод даглядаю, а калі суседзі спытаюць, чаго да мяне завіталі, дык скажаце, што прыходзілі сватацца, ды я адмовіла, не ўпадабала кавалера, бо не мае ніякай маёмасці. Гэта вас не пакрыўдзіць?

– Ніколечкі, самае найвялікшае наша багацце – ровары. Але каб не вайна, дык, пані Стася, я з вялікім задавальненнем застаўся б у вас на якіх заўгодна ўмовах, – адказаў Рамуальд, спрытна кіруючы відэльцам і чапляючы кавалак сала, – хоць работнікам, хоць прымаком, хоць ахоўнікам, абы толькі быць побач ды штодня спажываць смачныя стравы, згатаваныя вашымі прыгожымі і шчодрымі ручкамі.

– Вой, якія салодкія пан сцеле лёстачкі, – засмяялася Стася.

Генік і Зянон таксама ўсміхаліся, слухаючы Рамуальда, што і казаць, умее ён плесці лапці, несці бязглуздзіцу з такім выглядам, быццам і сапраўды гэтак думае. А жанчыны такія легкаверныя, гатовыя слухаць ягоную лухту і прымаць за праўду. Балбоча і балбача, няма калі наесціся, галодны пойдзе, няхай будзе сыты сваімі казкамі.

– А дзеткі ў вас ёсць, пані Стася, – вёў у гутарцы рэй Рамуальд.

– Няма, не паспелі… Мы толькі перад самай вайною пажаніліся.

– Прабачце маю нездаровую цікаўнасць, колькі ж вам гадоў, што вы стараецеся выдаць сябе за старую дзеўку?

– Дваццаць пяць, па вясковых мерках у такім узросце дзяўчына лічыцца старою, – сумна ўсміхнулася гаспадыня.

– А мне дваццаць шэсць, а я яшчэ жанаты не быў і лічу сябе маладым, – нахабна хлусіў Рамуальд, дадаўшы сабе некалькі гадоў.

– У мужчын усё інакш. Мужчына і ў сорак можа ажаніцца, а жанчына ў такім узросце асуджана на адзіноту, яна ўжо старая баба, бабуля...

– Жахлівыя рэчы расказваеце вы, пані Стася. Вось скончыцца вайна, першы прыйду да вас у сваты, каб гэтыя падшыванцы мяне не апярэдзілі.

Стася засмяялася па-дзявочы звонка і адказала:

– Лаўлю на слове! І няхай толькі пан перадумае, дык я з-пад зямлі дастану.

– Усё, яшчэ адно слова, і я застаюся тут назаўсёды.

Так за жартамі яны праседзелі за сталом гадзіны дзве, пасля выйшлі на двор. Рамуальд адразу ўзяўся рубаць дровы, Зянон нанасіў у бочку вады, каб паліваць агарод, Генік прапанаваў свае паслугі па праполцы капусты, але пані Стася папрасіла яго пасядзець з ёю на прызбе, бо яна сто гадоў з хлопцамі не размаўляла, зусім здзічэла.

Пад вечар госці развіталіся з гаспадыняю, паабяцалі прыехаць на якое-небудзь свята ці калі раптам апынуцца тут выпадкова па справе, дык Стасінай хаты не мінуць. Жанчына, здаецца, не пашкадавала, што яе наведалі такія прыемныя паны.

Хлопцы пачуваліся шчаслівымі. Рамуальд не вытрымаў і сказаў:

– Як мы хвацка з адным пісталетам на трох скарб узялі! Цуд! Каму расказаць, дык не павераць! Пара дамоў.

Яны паселі на веласіпеды, але ў Брэст вырашылі вяртацца паасобку і рознымі дарогамі.

23

Пан Руткоўскі быў задаволены сваімі памочнікамі: Рамуальдам, Генікам, Зянонам і Люцыянам. Бліскуча выканалі заданне! Аднак загадаў пакуль залегчы і ні ў якія справы не ўлазіць, нават забараніў раскідаць шыпы на дарогах. Хлопцы сумавалі без сапраўднай справы і рваліся хоць на якое заданне.

У жніўні Руткоўскі нарэшце зняў сваю забарону, усе хлопцы, акрамя параненага Тадзіка і Люцыяна, які па-ранейшаму мусіў выконваць абавязкі кіроўцы пры надляснічым, рушылі на новае заданне.

Выйшлі раніцай. Аперацыяй кіравалі два вахляжаўцы, хлопцы гадоў дваццаці пяці, нешматслоўныя, якія назваліся падпаручнікам Бацяном і падхарунжым Вірам. Калі гаваркі і цікаўны Рамульд у час маршу спытаў, хто яны ды адкуль, дык пан падпаручнік адказаў коратка:

– Меней будзеш ведаць, лепш будзеш спаць.

– Зразумеў, гэта вялікая таямніца. Больш чапляцца не буду. Толькі хачу папярэдзіць, калі з намі што здарыцца, дык мы ўсе з Берасця, хацелі б туды вярнуцца жывымі ці мёртвымі, – пакорліва прамовіў Рамуальд.

– Па ваенным часе нясціплае жаданне, таму што жаўнер гіне на полі бою і найчасцей там застаецца.

– А дзе наша поле бою?

– Уся Радзіма. І годзе пустой балбатні!

Рамуальд замоўк на цэлы дзень, умеў ён зацята маўчаць, калі на каго-небудзь крыўдаваў. Але ніхто на яго асаблівай увагі не звяртаў. Усе былі стомленыя цяжкім пераходам і ў канцы дня мелі адно жаданне: паесці і паспаць.

Тры дні рухаліся па бязлюдных мясцінах, трапілі ў балота, з якога ледзьве выбавіліся і вырашылі больш не заглыбляцца на тэрыторыю, а падкласці ўзрыўчатку на бліжэйшым участку чыгункі, такім чынам выканаць сваю задачу. Гадзін пяць чакалі цягніка, які, як на злосць, не жадаў з’яўляцца. Цяжкае выпрабаванне – чаканне, калі пачынае здавацца, што гэтай каляінаю наогул ніхто не карыстаецца, што ўсе твае мітрэнгі, праца і памкненні дарэмныя, што цябе адурачылі, абвялі вакол пальца, знарок паклалі гэтыя рэйкі, каб ты глядзеў на іх з тупою ўпартасцю і нічога не дачакаўся. Але нарэшце здалёку пачуўся гул, які нарастаў і набліжаўся, ажно зямля пачала дрыготка адклікацца на рух цяжкога эшалона. Да агульнай радасці, ад выбуху паравоз зляцеў з рэек, вагоны, быццам у цацачнай лёгкай чыгунцы, палезлі адзін на адзін. Хоць нямецкая варта і пастрэльвала, але азіралася, ці не пойдуць партызаны ў атаку. Куды схаваешся ў чужым лесе, калі ўласны дом на калёсах цябе не ўратаваў? Падрыўнікі кінуліся да вагонаў з мэтаю раздабыць паболей зброі, а знайшлі кансервы і каньяк. Нагрузіліся гэтым дабром і падаліся прэч ад знявечанага цягніка. Калі прайшлі кіламетраў пятнаццаць і добра набілі ногі, дык захацелі адпачыць. Паколькі надвор’е псавалася, накрапваў дождж, вырашылі пашукаць, дзе схавацца. І хутка на ўскрайку леса напаткалі пакінутую пуню, каля згарэлай хаты.