Зинаида Дудюк - Лаза

Кулінін хутар быў далекавата ад Вялікай Багны. Але туды Сяргей наведваўся з маці часцей. Сёстры падтрымлівалі добрыя стасункі, спачувалі і дапамагалі адна адной, бо абедзьве засталіся без гаспадароў. Кулінін мужык яшчэ пры Польшчы паехаў на заробкі ў Амерыку, прыслаў два лісты, грошай на карову, а пасля згінуў. Не вярнуліся і тыя трое аднавяскоўцаў, што паехалі з ім разам. Невядома што здарылася з тымі людзьмі.

Цётка Куліна шчыра ўзрадавалася Сяргею, нічога не распытвала, а найперш пасадзіла за стол і накарміла, бо сям’я ўжо паабедала. Аднак усе сабраліся за сталом: маці, старэйшая дачка Люба і малодшы сын-падлетак Паша, так што хлопцу і есці было няёмка. Ды цётка падахвочвала:

– Частуйся, частуйся, не саромейся…

Сяргей усмак паеў крышаноў з грыбамі, бабкі са шкваркамі. Запіў кубкам малака.

– Дзякую, добрым людзям, за абед.

– Што ў вас дома? Як маці? – спытала Куліна.

– Усё добра, Кастусь вярнуўся.

– Вось гэта радасць! Я і не ведала…

– Дык ён толькі-толькі… А маці нічога, галава пабольвае, а так…

– Пагасцюй, калі ў вас усё добра, і нам будзе радасць, – сама прапанавала цётка.

– Таму і прыйшоў, каб папрасіцца пажыць, – сказаў весела Сяргей, быццам цяжар зваліўся з душы.

Люба і Паша заўсміхаліся, мусіць, і яны нудзіліся на хутары і былі радыя свежаму чалавеку.

– Добра пад’еўшы, трэба папрацаваць. Што тут у вас, цётка Куліна, гарыць, якая справа не трывае адкладу?

– Чаго добрага, а працы ў нас, як смецця! – засмяялася жанчына. – У хляве страха дзіравая, воз ледзьве ліпіць. Ды сам ведаеш: восень – работ восем!

Толькі цяпер адчуў Сяргей, што трапіў у родную сям’ю, безумоўна, трэба быць асцярожным, але тут ён быў жаданы і патрэбны.

71

Варнак пасля доўгага роздуму вырашыў не рыхтаваць новую базу да зімы. Меркаваў так: калі ўдасца перайсці мяжу, дык варта застацца на тэрыторыі Польшчы, а пасля пастараецца перабрацца куды далей на захад, у Германію ці Аўстрыю. Разумеў, што на радзіме яму месца няма, калі схопяць, дык нічога лепшага, як расстрэл, яго не чакае, а могуць яшчэ і павесіць прылюдна. А гэта ганьба не толькі для яго, але і для ўсёй радні. Шмат думаў, як узяць з сабою Аксану. А пасля прыйшоў да простага рашэння: яна можа прыехаць у Польшчу ў якасці перасяленкі. Атаману ўдалося пад пагрозаю расправы завабіць у свае шэрагі трохі навабранцаў з вясковай моладзі. Цяпер атрад налічываў пятнаццаць чалавек. Змарнаваў час на вайсковую падрыхтоўку новых казакоў, але ж без гэтага нельга ніяк, бо хлопцы не ўмелі ні поўзаць, ні страляць. Доўга вывучаў сітуацыю ў памежнай паласе, сачыў за зменаю пагранічных нарадаў, разлічваў, калі і як лепш пераадолець гэты няпросты бар’ер – польскую і савецкую мяжу. Нарэшце настаў той дзень, каля ён вырашыў дзейнічаць, папярэдне выбраў бязмесячную ноч. Калі ўжо пачало добра падмарожваць, а снег яшчэ не выпаў. Менавіта белага покрыва баяўся Варнак, бо на ім занадта бачныя сляды, таму і спяшаўся, хаця мо трэба было яшчэ пазаймацца з хлопцамі вучобаю.

Казакі ішлі ланцужком у цемры, якая ратавала, але адначасова таіла ў сабе вялікую небяспеку, бо нечакана можна было напароцца на памежнікаў. Лоўка і хутка перарэзалі калючы дрот, перайшлі кантрольна-следавую паласу і ўзрадаваліся, што палавіна справы зроблена. Наперадзе была польская тэрыторыя, праз якую яны мелі намер прарывацца, калі спатрэбіцца, не шкадуючы патронаў. Як толькі наблізіліся да другой кантрольна-следавой паласы, казакоў асляпіў пражэктар, кулямётны агонь прымусіў уціснуцца ў халодную цвёрдую зямлю. Аўтаматныя чэргі пачуліся з процілеглага боку таксама.

– Адступаем назад, – загадаў Варнак, разумеючы, што паміж дзвюх ліній агню мала каму ўдасца ацалець.

Малы адчайна прыкрываў атамана, другі ахоўнік з навабранцаў, Авадзень, сам імкнуўся за каго-небудзь схавацца. З-за сваёй мітусні ён першы быў цяжка паранены і голасна стагнаў.

– Адпаўзаем назад і разбягаемся ў розныя бакі, – крыкнуў Варнак хлопцам і сам падаўся ўправа, каб хутчэй выбавіцца з тэрыторыі, яскрава асветленай пражэктарам, менавіта ў гэты момант адчуў, як апякло бок і кроў заструменіла з раны.

Побач стагналі яго казакі. "Панішчаць усіх, – падумаў ён, заціскаючы рану. – І я ці выберуся? Няўжо гэта канец? Трэба выкараскацца!"

– Малы, я паранены, шыбуем уперад і не азіраемся.

– Бегчы зможаш, атаман, ці трэба несці?

– Пакуль магу, а пасля – не ведаю. Пакінь каго, няхай прыкрыюць нас.

Так ганебна яшчэ ніколі Варнаку не даводзілася ўцякаць. Ён пакідаў сваіх людзей без нагляду і падтрымкі, ратаваўся сам, апраўдваючы свой учынак тым, што шараговыя казакі для таго і існуюць, каб аддаць жыццё на полі бою, атаман жа павінен выжыць, бо ён здатны павесці за сабою новых людзей.