Зинаида Дудюк - Лаза

– Лёня! – адчайна закрычала дзяўчына, тузанулася ад нечаканага ўдару ў грудзі і ўпала на Варнака.

Той прастагнаў з-за увярэджанай раны, расплюшчыў вочы, убычыў мёртвы твар Аксаны, Малога, распластанага ў лужы крыві на падлозе, салдата з чырвонымі пагонамі, які лез праз акно ў пакой, і ўсё зразумеў. Паспеў толькі падумаць: "Усё, канец…" Выхапіў пісталет з-пад падушкі. Салдат спыніўся, ад разгубленасці не ведаючы, што рабіць, ці сігаць назад за акно, ці страляць у чалавека, які ляжыць на ложку. Варнак прыставіў да скроні пісталет, націснуў курок, свядомасць узарвалася і разляцелася на кавалкі.

72

Целы забітых Варнака, Малога і Аксаны ляжалі пасярод плошчы на брызенце. Іх ахоўвалі чатыры салдаты. Падыходзілі людзі, глядзелі ў твары, шкадавалі.

– Якія маладыя і прыгожыя, – сказала стараватая цётка.

– Пры іх не знайшлі дакументаў, калі ніхто не пазнае, так і пахаваюць невядомымі, а бедныя мацяркі будуць гараваць ды чакаць, – азвалася хударлявая маладзіца.

– Няхай бы жылі, як усе людзі, дык і былі б жывыя, – буркнула таўставатая кабета.

– У кожнага свой лёс, яго не перапішаш, – азвалася першая і пайшла, каб не трывожыць душы палеглых пустымі спрэчкамі.

Сярод гараджан паціху перамяшчаліся капітан Сяргей Новікаў і лейтэнант Антон Скавышоў, апранутыя ў цывільныя гарнітуры і плашчы, прыслухоўваліся да гаворак, спадзяваліся, што раптам нехта пазнае бандытаў. Ноч была з марозцам, а раніца выдалася ясная, што вельмі рэдка здараецца ў лістападзе, быццам прырода дала магчымасць Варнаку і ягоным паплечнікам у апошні раз палюбавацца сонцам, каб назаўсёды сысці ў невядомасць, толькі ў нейкім таемным архіве застануцца пра іх звесткі ды і тыя будуць ляжаць сто гадоў пад забаронным грыфам "сакрэтна". Новікаў і Скавышоў адышлі трохі ў бок ад натоўпу, закурылі па казбечыне, з насалодаю пыхкалі дымам.

– Казаў я табе, Сярожа, што мы яшчэ пабегаем за Удодам. Няма яго ні сярод забітых на мяжы, ні тут. Дзе ён можа быць? – спытаў Скавышоў.

– Мабыць, заданне мы яму далі не па сіле. Не адважыўся ён забіць Варнака. Безумоўна, мог бы проста вярнуцца ў ягоную банду…

– А мо яны яго самі забілі? Адчулі здраду і…

– Можа быць і такі варыянт. Але здаецца мне, што Удоду і самому набрыдла бандыцкае існаванне. Мо хаваецца недзе, звык за столькі гадоў падполля, як воўк, жыць у лесе. Тым больш, што мясцовасць тутэйшая гэтаму спрыяе. Але чалавек – істота сацыяльная. Яму без людзей не выжыць. Як трохі вызвалімся, дык падпільнуем яго, калі жывы. Далёка ад нас не ўцячэ.

– Для цябе, капітан, справа гонару – злавіць яго, бо ты выпусціў.

– Ведаеш, я людзей добра адчуваю. Неблагі ён чалавек. Абставіны вымусілі…

– Ты ў дадатак яшчэ і легкаверны?

– Перакананы, што добрых людзей на свеце шмат, калі хто дзе і схібіў, дык з-за нейкай мінутнай слабасці.

– Нешта позняцца з Вялікай Багны. Гэты новы старшыня сельсавета не выклікае ў мяне даверу, – заўважыў Скавышоў.

– Прыйдуць, нікуды не дзенуцца, – спакойна адказаў Новікаў. – Якая маці адмовіцца апазнаць сына?

– Надакучыў гэты балаган. Ляжаць тут, як героі, быццам з ганароваю вартаю. Усе іх шкадуюць, нават спачуваюць...

– Сёння шкадуюць, заўтра забудуць. Не зайздросці іхняй славе.

Скавышоў і Новікаў чакалі маці Варнака, якая павінна была пазнаць сына і, магчыма, тых, хто ляжаў побач з ім. Мо праз гадзіну з’явіліся дзве жанчыны ў чорным: адна сталага веку, з рэзка акрэсленымі рысамі твару, які прыкметна пазначылі маршчыны, другая – маладая, сціплая, з галавою нахіленаю ўперад, быццам саромелася ўвагі людзей.

– Ідуць, – сказаў капітан. – Твар старэйшай жанчыны чорны ад гора, сына страціла...

– Які гэта сын? Бандыт! Нягоднік! – адказаў Скавышоў. – А хто тая, маладзейшая?

– Нявестка, жонка малодшага брата.

– Мо той брат таксама бандыт? – кінуў падазроны позірк на Новікава Скавышоў.

– Невядома пакуль. Быў мабілізаваны, прайшоў курс маладога байца, прапаў без вестак на тэрыторыі Польшчы.

Жанчыны спыніліся каля трупаў, малодшая заплакала, старэйшая прыкрыла рот рукою, мусіць, каб не загаласіць. Новікаў падышоў да яе, назваў сябе, спытаў:

– Ці пазнаеце свайго сына?

– Пазнаю, вось ён, – адказала жанчына і ўсё узіралася ў Лёнеў твар, строгі і такі ж прыгожы, як пры жыцці.

"Мо ён жывы? Здаецца, яшчэ падрос. Куды ж яго параніла?" – прамільгнула думка, маці зноў акінула позіркам усю постаць сына і ўбачыла маленькую чорную ранку на скроні. – Ах, сыночак мой, чаго ж ты так рана пакідаеш мяне?.. Куды ж ты сабраўся?.. Вазьмі мяне з сабою…"