Зинаида Дудюк - Лаза

Ён разоў дзесяць хадзіў гэтаю дарогаю, аднак усё ж збіўся, давялося вяртацца назад і больш уважліва сачыць за шляхам. Да запасной базы дабіўся толькі прыцемкам, яго спыніў вартавы, пазнаў, прапусціў у зону. Сяргей прайшоў метраў трыста і ўбачыў вогнішча, вакол якога сядзелі хлопцы і вячэралі. Ён прывітаўся, абвёў вачамі прысутных. Налічыў пятнаццаць чалавек.

– Глядзіце, Удод з’явіўся! – узрадавана сказаў Варнак, – а я думаў, што згубіў яшчэ аднаго земляка.

– Аказваецца, ты хутчэй за мяне бегаеш, хоць, здаецца, мае ногі даўжэйшыя, – пасміхнуўся Сяргей..

– Камара не бачыў?

– Не, я прарваўся адзін, – схлусіў хлопец. – У цемры нічога не было відаць, толькі вогненыя трасы куль…

– Сядай, павячэрай, пасля пагутарым.

Сяргею паклалі ў кацялок тры лыжкі кашы, прыпраўленай свіным тлушчам. Толькі зараз ён адчуў, што вельмі хоча есці, але быў спрактыкаваны і навучаны галаданнем, таму еў марудна, каб па-сапраўднаму адчуць смак ежы і наталіць стомленае цела. Хлопцы, якія паспелі павячэраць, зацягваліся самакруткамі, дадаючы задавальнення душы. Калі посуд быў вылізаны і памыты, сабраліся на сход. Першым слова ўзяў Варнак, як старэйшы па званні сярод прысутных:

– Хлопцы, нас спасцігла няўдача, мала таго, што нам давялося ўцякаць, мы страцілі шмат людзей, атамана, зброю, маёмасць. Але жыццё не спынілася, нам трэба дзейнічаць, помсціць за нашых сяброў. Паколькі я ўзначальваю чату, дык мушу ўзяць на сябе кіраўніцтва рэштаю казакоў. Сёння адсыпаемся. Варту мяняем кожныя дзве гадзіны. Адзін дзень чакаем, мо яшчэ хто з нашых з’явіцца, а пасля нам трэба будзе рухацца адсюль. Паколькі большасць казакоў з Берасцейшчыны, думаю, што нам варта быць бліжэй да родных мясцін, каб там наводзіць свае парадкі, нягледзячы ні на што.

– Так, так! Годзе швэндацца па чужых лясах! – адгукнуліся казакі. – Дамоў! Пара дахаты!

– Я рады гэтаму нашаму аднадушнаму рашэнню, а цяпер – адбой. Дабранач!

Казакі падняліся і разышліся па некалькіх буданах. Сяргей таксама запоўз у такое ж сховішча, высланае духмянымі яловымі галінкамі, не распранаючыся, лёг на правы бок, спіною да некага, у цемры не разабраў, хто там быў. Удзячна прамармытаў:

– Дзякую, хлопцы, за мяккую пасцель.

– Спі, не да размоў тут, – адказаў яму нехта раздражнёна.

Таго чалавека можна было зразумець. Усе перажылі жывёльны страх перад немінучай пагібеллю, але ацалелі, стаміліся ад уцёкаў і доўгага пераходу. Сяргей адчуваў, як балелі ягоныя ногі, падэшвы, здавалася, ажно гарэлі, быццам скура ад іх адстала, ямчэй умасціўся на яловым падсціле і праз хвіліну ўжо спаў, не прадчуваючы ніякай небяспекі, ні нявызначанай будучыні, ні тых цяжкасцей, якія яму яшчэ належала перажыць. З непрагляднае цемры раптам узнік той самы салдат, якога Сяргей ноччу застрэліў, выбіваючыся з акружэння. Ён ішоў проста на свайго забойцу, з чырвонымі плямамі ўпоперак грудзей, дзе быў прашыты кулямі, і напружана ўсміхаўся, быццам такім чынам хацеў заглушыць боль. Па меры набліжэння ён рос, і вось ужо трэба задраць галаву, каб убачыць ягоную пакутную ўсмешку. Яшчэ хвіліна – ён наступіць на Сяргея і раздушыць, як кузурку. Дзікі страх апанаваў хлопца, ён закрычаў, але не пачуў свайго голасу, хацеў бегчы, але ногі быццам прыраслі да зямлі. Ён упаў, затуляючы твар рукамі і адчуваючы цяжар кірзавых ботаў салдата, якія імкнуліся ўтаптаць яго ў зямлю. Сяргей задыхаўся, бязгучна крычаў, спрабаваў выбіцца з-пад цяжару… і прачнуўся. Не адразу зразумеў, дзе знаходзіцца, адчуў ліпкі пот, якім пакрылася цела. Падалося, што яго прываліла зямлёй. Калі ачомаўся, зразумеў, што гэта сусед, які спаў побач, няўцямна ў сне наваліўся на яго, а яму прыснілася абы-што. Вунь, хлопцы храпуць на ўсе лады, аднастайна шуміць лес, толькі вельмі ж душна ў будане. Ён выпаўз вонкі, сеў, абапіраючыся спіною аб будан, паглядзеў у зорнае неба, што праглядалася ў прагале між вяршынямі соснаў і падумаў: "Няма нічога прыгажэйшага, чым зоркі. Мусіць, навек нельга нагледзецца на іх. Колькі мне засталося? Мо той салдат прыходзіў па мяне. Вядзьмак нейкі трапіўся, сам загінуў, а дух ягоны цяпер будзе хадзіць за мною ўслед, пакуль не забярэ. А дулю яму! Я – жывы чалавек, а ён – мярцвяк! Закапаюць яго, імя напішуць на пастаменце. І ўсё! А я нават пастамента не заслужыў. Згіну недзе ў безыменнай магіле… Хваробу – вам! Буду жыць і жыць дасхочу!" – злосна падумаў Сяргей, заплюшчыў вочы, каб зноў заснуць, нічога не помніць і не ведаць.

54

Адразу пасля вызвалення Беластока ад гітлераўскай акупацыі Чырвонай арміяй, Тадзік выправіўся ў горад са слабою надзеяю сустрэцца з сувязным сваёй брыгады. Дарога гэтая, ушчэнт разбітая вайсковымі машынамі і танкамі, далася хлопцу ў знакі. Каляіны былі ледзь не на метр глыбінёю. Абапал шляху валяўся розны жалезны друз: пакінутыя лафеты гармат, падбітыя нямецкія танкі з белымі крыжамі, абгарэлыя аўтамабільныя шыны. Там-сям на полі тырчэлі прыгожыя, як цацкі, міны, уваткнутыя дзюбаю ў глебу, на паверхні былі бачныя толькі крылы. Тадзік называў іх анёламі смерці. Абапал дарогі сустракаліся ацалелыя вёскі, ціхія, унураныя ў будзённае жыццё, аднак трапляліся спаленыя селішчы, дзе ад хат засталіся толькі коміны ды падмуркі з рэшткамі абгарэлых бярвенняў. Ужо на ўскрайку Беластока ўбачыў хлопец руіны, якія ўсё яшчэ курыліся чорным дымам. Моцна патыхала гарэлым і агідным да ванітаў пахам сапсаванага мяса – яшчэ не паспелі сабраць трупы немцаў, яны пухлі пад гарачым летнім сонцам. На месцы той хаты, дзе некалі ён пакінуў свой ровар, была толькі чорная яма, мусіць, сюды трапіла бомба. Вярнуць бацькаў падарунак аказалася марнаю надзеяю, што яго вельмі засмуціла. А так хацелася вярнуцца да Ванды на ўласным ровары. Усё вайна знішчыла, перарабіла на жудасны лад, паклала пагібельную пячаць. Гэта была рызыкоўная паездка, чырвоныя цяпер пачуваліся ў горадзе гаспадарамі і маглі ва ўсялякі момант запатрабаваць дакументы, а юны жаўнер нічога, акрамя нямецкага аўсвайса, не меў. За гады вайны Тадзік дасягнуў паўналецця, але знешне выглядаў усё такім жа хударлявым падлеткам, не было магчымасці ні ад’ядацца, ні расці, можа, таму ніхто да яго не чапляўся.