Андрей Федоренко - Сузіральнік. Аповесці, апавяданні, эсэ

Балкон зрабілі як ляльку. Прабілі шырокі люк, лесвічка з парэнчамі, унізе палічкі, шафкі, святло — бамбасховішча, хоць жыві тут. Пісьменнік, пакуль рабілі, тлумачыў, чаму добра, што першы паверх — і да зямлі бліжэй, і з ліфтам не праблема, і вось падвал; а краты лёгка высоўваюцца са штыроў, здымаюцца — калі пажар, выскачыш. Ён быў не дурны, нягледзячы на маладосць, практычны, гэты пісьменнік. Калі ўсё было зроблена, ён захацеў з імі пагаварыць. Накрыў шчодры стол, многа заплаціў, не скупіўся. Мужчыны адтаялі ад такой шчодрасці, пачалі з павагаю цікавіцца, адкуль бярэцца талент і чаму адным дадзена, а іншым — цэглу цягай. Пісьменніка цешыла ўвага. Чалавек шчыры, гаваркі, можа і асцярожны са сваім братам-літаратарам, а тут, з будаўнікамі, даў сабе волю, расказваў як ёсць.

— Ёсць «рыба». Схема. Макет. Усё дазіравана: колькасць дыялогаў, забойстваў, палавых актаў, апісанняў прыроды. Трэба толькі запоўніць, як у сканвордзе, пустыя клетачкі неабходнымі словамі. Не абы-якімі, не ад сябе, а менавіта ў залежнасці ад капрызу заказчыка. Калі раман пра пошукі скарбу — золата пабольш, калі пра каханне — гэтага дабра давай…

— А хто вам заказвае тэмы? — спытаў Шаўцоў-Бузук, які лавіў кожнае яго слова.

— Ёсць каму. Расія вялікая. Я звычайна пішу два, а то і тры варыянты, — разгаварыўся пісьменнік, не бачачы ў будаўніках канкурэнтаў. — Першы варыянт: аптымізм, поспех, станоўчы герой… Другі варыянт — тое самае, толькі наадварот: фемінізм, лесбі, наркотыкі, дыктатарства, тыранія… А то і трэці — містыка і фальклор… Даеш кожнаму варыянту розныя назвы, падпісваеш рознымі прозвішчамі, лепш за ўсё жаночымі — і ў добры шлях! Дзе-небудзь ды спрацуе. Справа ў тым, што літаратура, як заўсёды, дзеліцца на лагеры, і адзін лагер ніколі не чытае другога.

— А калі… прачытаюць? — спытаў Шаўцоў-Бузук.

— Я ж не капірую.

Пісьменнік так і сыпаў прафесійнымі тэрмінамі. Для яго гэтыя дыялогі, рыба, акты, сюжэты, кульмінацыі, хэпі-энды былі такімі ж звыклымі словамі, як для Шаўцова-Бузука з калегамі — цэгла, апалубка, кельма…

— Цяпер мода пісаць па-беларуску, — расказваў пісьменнік. — Я намахаю па-руску, знайду якую школьніцу, яна перакладзе…

Слухалі, раты разявіўшы. Якіх толькі дзівосаў не бывае на свеце!

— Во жывуць людзі…

— Хто на што вучыўся…

На развітанне пісьменнік падараваў кожнаму па кнізе. Шаўцоў-Бузук набраўся смеласці і спытаў, ці можна прыйсці ў бліжэйшыя выхадныя, бо яшчэ заставаліся сякія-такія недаробкі, драбяза розная, і варта было б падправіць, падчысціць, падцягнуць; цвік дабіць, па няроўнасцях наждачкай прайсціся, цагліну выпнутую падправіць… «Не за грошы, вы не падумайце, бясплатна!» — хутка дадаў ён, баючыся, што пісьменнік адмовіць. Але той сказаў: «Пахвальна. Канечне, прыходзьце. І не за бясплатна!»

Дома Шаўцоў-Бузук адразу кінуўся чытаць кнігу. І адразу ўбачыў, што гэта звычайная вада, разбаўленая дыялогамі глухога і сляпога. Вось цэлы раздзел чалавек падымаецца па лесвіцы. «Здравствуйте». — «Здравствуйте…» Пісьменнік пісаў пра мора, горы, яхты, вілы, лімузіны, саўны, пра дзевак з дзеўкамі, і хлопцаў з дзеўкамі, і хлопцаў з хлопцамі. Шаўцоў-Бузук не хацеў быць на месцы герояў. Яму хапала проста ляжаць і чытаць. Не кніга яму падабалася, не раскоша, а свабода чалавека, гэтага канкрэтнага маладога ўпэўненага пісьменніка, яго магчымасць распараджацца сваім вольным часам.

Асабістае знаёмства з пісьменнікам змяніла ягонае стаўленне да сучаснай літаратуры. «А можа, я проста не дарос? — думаў ён, пагладжваючы вокладку. Можа, літаратура, як тэхніка, таксама развіваецца. І не можа ж чарговая, найноўшая мадэль аўтамабіля быць горшай за папярэднюю — наадварот, усё толькі ў бок паляпшэння; так і літаратура — не магла ж кніга, напісаная ў ХХІ стагоддзі, быць горшаю за напісаную ў ХХ, тым больш у ХІХ…»

Шаўцоў-Бузук падкрэсліў некаторыя сказы, якія спадабаліся яму.

«Я не прашу — я прыходжу і бяру».

«Я іду толькі ўперад, назад не паварочваю».

У выхадныя ён ужо стаяў каля пад’езда пісьменніка, ціснуў на кнопку дамафона. Пісьменнік, прапускаючы яго, здзівіўся:

— Я думаў, вы сказалі і забыліся. Звычайна ў нас так робіцца.

Шаўцоў-Бузук усё абгледзеў, падправіў, падбіў, падчысціў… Выпацкаўся. Потым, за сталом, Шаўцоў-Бузук насмеліўся і спытаў пра тое, што найбольш цікавіла яго: як гэта раней чалавек жыццё не шкадаваў на адзін раман, а цяпер…

На гэты раз пісьменнік быў яшчэ больш адкрыты:

— Вам адказаць як на чытацкім выступленні ці шчыра?