Таіса Бондар: Гульня ў падкіднога [журнальный вариант]

- Ды не... - не адразу знайшоўся Глінскі: уздыбленая ягонымі воклічамі пространь мякка гэпнулася побач, вярнуўшы у рэальнасць канкрэтнага часу, і да яе яшчэ трэба было прыстасавацца.

- A-а! Тады я пабягу, - узрадавалася Ганна. - Яшчэ ў краму зазірнуць паспею.

Яна не пабегла, але, шырокімі крокамі абмінуўшы Глінскага, так на яго і не азірнулася. А той таптаўся на месцы, пазіраючы ёй услед, хвіліну, другую, і ўсё не мог вырашыць, аб чым у гэтыя хвіліны шкадаваў: аб тым, што сарваўся і нагаварыў абы-чаго, ці аб тым, што адзіная слухачка імправізаванага гнеўнага маналога нічога, ніводнае фразы з яго не чула.

Калі ж нарэшце павярнуўся і пайшоў у адваротны бок, ні пра ўсхваляваную гаворкаю з высокапастаўленым і звергнутым апошнімі падзеямі Ганніным палюбоўнікам, ні пра гэтыя падзеі больш не ўзгадваў: адзін партыйны прышч зменіцца другім, адны ўлюбёнцы ўлады саступяць месца ў табелі аб рангах другім - і што? Жыццё перапыніцца? Зямля з арбіты саскочыць?

«Прайшоўшы праз усё, нічым не спакусіцца...» - працытаваў у дум­ках хто ведае калі чутыя словы аднаго з забітых прарокаў і ўсміхнуўся. Гэта гульня, іншая... На тое ён, Глінскі, і рэжысёр, каб любую гульню зрэжысіраваць! Нават гульню ў падкіднога дурня, якую не пачынаў і ў якую ўцягнуты па волі часу і дурной камуністычнай спадчыннасці. Калі сям-там прасачыць, сяму-таму своечасова краплёную карту падкінуць, то і магчымы пройгрыш льга будзе скарыстаць потым як выйгрыш. Не свой, дык каго са сваіх... Гэта ўжо як водзіцца!

***

Перш чым скіравацца ў канферэнцзалу, дзе яго чакалі дэпутаты Вярхоўнага Савета з нешматлікай, але ўплывовай групы інтэлігенцыі, спецыяльна запрошаныя на гаворку аб будучыні краю (каму-каму, а ім муляла гэта будучыня - і ў сілу палажэння, і ў сілу моўнай арыетацыі), Шутаў нейкі час стаяў перад люстэркам. Hi асаблівае патрэбы, ні асаблівай задумы ў тым не было: штосьці ва ўласным адбітку прывабіла позірк, а што, не ўлавіў. Вось і прыстыў да яго, спрабуючы ўбачыць больш таго, што бачыў, - глыбіню роздуму, прыхаваную трывогу за не падуладную яму хаду падзей, не пераможаную дагэтуль унутраную няўпэўненасць... Ды любы акрэслены пробліск, урэшце! А то - на пульхным твары круглыя вочкі... Ды яшчэ чырвань няроўнымі хвалямі зрэдчас са шчакі на шчаку перакочвалася!

Ацэнка не спадабалася. Быццам не сам прыйшоў да несуцяшальнай высновы, а хто збоку падказаў. Падказаць знайшлося б каму: адно даў бы падставу... Знешні выгляд - не падстава. 3 прыродаю не спрачаюцца, на яе не наракаюць - і ён, Шутаў, ніколі не наракаў. Прыгладжваў, як цяпер, рэшту валасоў ўкруг лысіны, і не ўзгадваў ні пра яе, ні пра чырванню падсвечаны знутры твар, ні пра няпэўны ў сваёй мітуслівасці позірк. Hi здароўем, ні розумам Бог не пакрыўдзіў - на астатняе можна было не зважаць.

Іншыя - зважалі? А што яму іншыя? Не яны, а ён, Шутаў, кіраваў Вярхоўным Саветам, а значыць - рэспублікай! Не з ім, кіраўніком, раіліся ўсе лідэры суседніх рэспублік, рыхтуючы... Урэшце, не важна, што - дамова! змова! пераварот! - рыхтавалася ў закуліссі, галоўнае - з яго ўдзелам, з ягонае згоды. Згоду астатніх - усіх, хто спатрэбіцца, - з дапамогаю шчодра аплачаных гарлапанаў з ліку дзеячаў навукі і культуры - ён, Шутаў, атрымае. I сёння ж!

Падміргнуў свайму адбітку, звыклым рухам прыгладзіў лысіну і скіраваўся да дзвярэй. Зашпіліў, потым зноў расшпіліў пінжак (той даўно стаў цеснаваты і скоўваў дыханне), па ходу аддаў распараджэнне сакратарцы:

- Не думаю, што гаворка з дэпутатамі зацягнецца, але гарбату з малаком няхай прынясуць. Хвілін праз трыццаць.

- Зробім, Барыс Пятровіч, - пазначыла час тая і пасля таго, як за старшынёю зачыніліся дзверы, уздыхнула: ці то з палёгкаю, ці то са шкадаваннем: надта ж неахайным, недагледжаным выглядаў той сярод раскошы начальніцкіх апартаментаў! Але ж ні на позірк, ні на думкі яе Шутаў не азірнуўся.

Канферэнцзала выглядала паўпустою, але, азіраючы запрошаных, ён тут жа пераканаўся, што амаль усе, на каго спадзяваўся, прысутнічаюць. Прывітаўся, за руку - толькі з памочнікамі, зірнуў на падрыхтаваныя для яго паперы і, не чытаючы, адсунуў.

- Усе мы - аднадумцы, - звярнуўся да сабраных дэпутатаў, - і абралі служэнне свайму народу не сённяшнім днём. Не сённяшнім, і не ўчарашнім. На працягу ўсіх пражытых пад гнётам бальшавізму дзесяцігоддзяў мы, хто - адкрыта, прайшоўшы праз Гулаг, як мой бацька, хто - у меру магчымасцей, дадзеных абранаю кожным з прысутных прафесіяй, змагаліся за выжыванне нашае мовы, культуры, нацыянальнай самабытнасці. Вядома. даводзілася весці двайное жыццё, двурушнічаць, падтакваць, калі патрабавалася, а то і пасаду, як выпадала, пры ранейшым рэжыме сяму-таму займаць. Але ніхто - ніводзін з нас! - не стаў прыстасаванцам і там, дзе толькі можна было, выказваўся, даводзіў сваю думку, прапаноўваў рашэнне. I няхай яно рэдка прымалася, ніводнае слова пратэсту, нязгоды з палітыкаю, што праводзяць улады, не згінула, не патанула ў багне абыякавасці ці страху. Toe, што народ абраў нас, пагукаў да ўлады нас, - яркае сведчанне гэтаму. Прыйшоў наш час. Ён дае нам шанец дамагчыся роўнай незалежнасці для нашай рэспублікі, для нашай краіны.