Віктар Карамазаў - Зямля Фердынанда

На трэці дзень выставы прыйшоў дадому позна: дзверы незачыненыя, святло ў пакоі ад газавае лямпы на стале, жанчына за сталом сядзіць, як спіць, галаву звесіўшы над кнігай. Здзівіўся: куды і да каго прыйшоў? I раптам - бацька:

- Хто тут нарэшце?

У ягонай, сынавай, піжаме выйшаў са спальнага пакоя з разгорнутай у руках газетай, газета вылецела на падлогу з рук - аберуч сына абхапіў, і толькі цяпер, з-за бацькавага пляча, Фердынанд пазнаў жанчыну - сястру Ганну: яна ўжо ўсхапілася ад бацькавага голасу, стаяла над сталом, углядалася ў твар брата, і ён, углядаючыся ў яе, не мог пазнаць, яна смяялася ці плакала. Было на твары ўсё разам - радасць.

Прыехалі, каб віншаваць яго. Збіралася і маці, ды прыхварэла. Гануля брата абняла, пацалавала:

- Гэта ад мамы. - I другі раз: - I я віншую.

Бацька падняў з падлогі газету:

- Чытаў, што пра цябе ў "Ведамасцях" пішуць?

- Але ж і вы паспелі прачытаць?

- А мы цяпер чытаем усе газеты. Мама загадала, каб усе, дзе пра цябе што пішуць, куплялі і ёй прывезлі. Усе перачытваем, няма калі працаваць, - смяялася, запальваючы вясёлым маладым настроем брата і бацьку, Ганна.

Наступны дзень для ўсіх траіх пачаўся з выставы. Адразу глядзелі працы Фердынанда, пасля суседнія і зноў яго, усё перагледзелі, што на выставе. Быў Фердынанд за гіда. Пра сябраў, кожнага, казаў ля іх карцін, дзівячыся, як захаплялася ўсім, што паказваў і казаў, сястра, як хутка заўважалі яе вочы жывыя, святлом і колерам выразна выяўленыя дэталі, плямкі, як шчыра на іх рэагавала. Ажно не вытрымаў, сказаў:

- Ты, Ганна, бачыш усё як мама.

Адразу і яна зрэагавала весела:

- А мама бачыць, як Куінджы?

Аж уголас рассмяяўся:

- Ты была б у Архіпа Іванавіча першнм вучнем.

- I ён мяне таксама ўзяў бы ў творчую вандроўку па Еўропе?

- А мы ў яго зараз спытаем.

Да іх якраз ішлі гуртам сябры Фердынанда з Куінджы разам.

- Ты што гэта кажаш, Фэрдзя?.. Не-не!.. Божа, барані, бо я зараз адсюль збягу...

Фердынанд схапіў яе за руку, а тут і сябры падышлі з настаўнікам. Усіх пазнаёміў, паасобку, і з бацькам, і з сястрою. Ганна ўхапілася за братава плячо, прыціхла, а вочы, шыльцы вострыя, маланкава стралялі з-за яго пляча па сябрах, ад іх на Куінджы, даўжэй спыняліся на велічна-прыгожым твары настаўніка, які вёў ціхую размову з бацькам. Калі з выставы выйшлі, у экіпажы па Неўскім ехалі да Эрмітажа, дачка спытала ў бацькі, пра што ён размаўляў з Куінджы. Той праз акенца ўглядаўся ў цікавае яму жыццё на вуліцы, але і ёй уважыў:

- Адказваў на яго пытанні.

Тут ужо ёй большага хацелася пачуць:

- Якія ў яго былі пытанні? Пра Фэрдзю? Можа, пра мяне?

- Здзіўляўся, што твая мама з Даніі, што ў сям’і ў нас столькі культур злілося, якою мовай размаўляем у сям’і, ці карыстаемся расійскай.

- А пра сябе ты яму што казаў?

- Ён цікавіўся пра маму. Казаў, што ў Фердынанда душа больш ад жанчыны, але воля мужа. Я быў засумняваўся, і тады ён дадаў, што гэта яго думка.

Як ужо шарэла, стаміўшыся хадзіць па бясконцых залах Эрмітажа, адпачывалі ў партэры цырка, які заўсёды, бываючы ў сталіцы, любіў наведваць бацька. А ўжо наступнай раніцай, снедаючы ў даўніх сяброў сям’і, занепакоіліся, што ўначы захаладала, на дрэвы легла шэрань, зіма ў твар дыхнула, трэба спяшацца ў веску, у свой маёнтак, бо там яшчэ не ўсё гатовае да сустрэчы з зімою - чакала клопату гаспадара.

Цягнік адыходзіў апоўдні. Развітаўшыся з сястрой і бацькам, у Фер­дынанда знікла ахвота вяртацца на выставу, не хацелася бачыць кагосьці іншага, жаданне з’явілася вярнуцца дадому, зашыцца ў сваім малым пакойчыку, сагрэцца ў думках пра сям’ю, якая ёсць, з бацькамі, і якая будзе, калі дасць Бог, у сваёй багданаўскай прыродзе, у, сваім маёнтку са звыклым рытмам-ладам, з маленства мілым у кожнай дробязі.

Вечар праседзеў адзін, сам-насам з думкамі пра жыццё ў Багданаве, тое, што ведаў, рэальнае, сваё наскрозь, на смак, і тое, якое бачыў на нейкім дальнім плане ў мроях, замглёнае, але і ў замглёнасці прывабнае, жаданае. I бачыў, і як быццам чуў.

О, не! Чуў не як быццам - чуў сапраўды, нават і голас:

Літва! Бацькоўскі край, ты як здароўе тое:

Не цэнім, маючы, а страцім залатое -

Шкада, як і красы твае, мой родны краю.

Тугою па табе тут вобраз твой ствараю.

Злілося, як і раней злівалася ў адно: любімае - Адама Міцкевіча - слова і сваё дыханне. Сядзеў і паўтараў усё тое самае, тое і гэта: "Літва! Бацькоўскі край..."

Калі ўжо клаўся ў ложак, у начной піжаме сеў за стол, разгарнуў запаветны сшытак, які ўранні перагортвала Гануля, і на чыстай старонцы зверху зрабіў яшчэ адно прызнанне, якое вынасіў за гэтыя два дні ў дуты і ў думках: