Olga Tokarczuk - Dom dzienny, dom nocny

Odtąd codziennie rzucała pęk noży na ziemię, wymyśliła wróżbę. Ostrza zawsze ciągnęły do siebie, w swoim niezrozumiałym dla ludzi nożowym świecie chciały się do siebie tulić albo z sobą walczyć, jakby nie istniało inne rozwiązanie.

Po jakimś czasie wróciła do pracy w aptece, skończyło się zwolnienie, i gdy tylko miała wolną chwilę, przyglądała się półkom z truciznami. Kilka lat potem, będąc na rencie, wróciła do przeglądania żurnali i zamawiała u krawcowej stalowe garsonki, wszystkie do siebie podobne, jak mundurki.

Jak wygląda świat, kiedy życie staje się tęsknotą? Wygląda papierowo, kruszy się w palcach, rozpada. Każdy ruch przygląda się sobie, każda myśl przygląda się sobie, każde uczucie zaczyna się i nie kończy, i w końcu sam przedmiot tęsknoty robi się papierowy i nierzeczywisty. Tylko tęsknienie jest prawdziwe, uzależnia. Być tam, gdzie się nie jest, mieć to, czego się nie posiada, dotykać kogoś, kto nie istnieje. Ten stan ma naturę falującą i sprzeczną w sobie. Jest kwintesencją życia i jest przeciwko życiu. Przenika przez skórę do mięśni i kości, które zaczynają odtąd istnieć boleśnie. Nie boleć. Istnieć boleśnie – to znaczy, że podstawą ich istnienia był ból. Toteż nie ma od takiej tęsknoty ucieczki. Trzeba by było uciec poza własne ciało, a nawet poza siebie. Upijać się? Spać całe tygodnie? Zapamiętywać się w aktywności aż do amoku? Modlić się nieustannie?

Wszystko to robili oboje, ale każde osobno. Na zewnątrz wyglądało to, jakby byli normalnymi ludźmi i żyli jak inni. Może zresztą wszyscy tak żyją. Lata zmieniają wszystko oprócz tej tęsknoty. Włosy wypadają żółknie papier, budują się domy na peryferiach miast, zmieniają się ustroje, bogaci stają się biednymi, biedni bogatymi, umierają stare, samotne sąsiadki, buciki dzieci robią się za małe.

Tak bardzo byli teraz innymi ludźmi, że mogliby zmienić nazwiska i imiona; pójść do urzędu i napisać podanie: „Nie jesteśmy już tymi, kim byliśmy. Wnosimy o zmianę danych personalnych”, albo coś w tym rodzaju. Co na to ewidencje ludności, gdy ludzie przeobrażają się i zmieniają? Dlaczego dziecko nosi to samo imię co dorosły? Dlaczego kochana kobieta nazywa się tak samo, gdy zostanie zdradzona i porzucona? Dlaczego mężczyźni noszą wciąż to samo nazwisko, gdy wrócą z wojny, albo bity przez ojca chłopiec wciąż ma tak samo idiotycznie na imię, gdy zaczyna bić swoje dzieci?

A jednak z zewnątrz wyglądało to tak, jakby się nic nie zmieniło, ani między nimi, ani poza nimi, jakby świat usnął i tylko od czasu do czasu wzdrygał się od przelotnego koszmaru. Jakiś czas bali się jeszcze telefonu dzwoniącego zbyt wcześnie rano albo zbyt późno wieczorem i listów przynoszonych przez zmiennych jak pogoda listonoszy. Pewnie gdzieś tam na granicach jawy myśleli, że Agni jeszcze się odezwie, nagle, znienacka, jak grzmot pioruna. Czas nie śmie ruszyć tak świętych obrazów jak Agni. Nigdy już potem nie powiedzieli sobie „kocham cię”. Bo miłość stała się ukrytym kalectwem. Nie powiedzieli sobie o niczym, co wykroczyłoby poza zakupy, życzenia na kolejne Wigilie. Późno przychodzili z pracy, po południu on szedł na brydża, ona do kościoła, a czasem jeszcze przytulili się do siebie w nocy, nie z czułości, ale z zimna, bo dom był stary i trudno dawał się ogrzać. Za to w ich języku pojawił się niepostrzeżenie nowy zwrot, zwłaszcza gdy przychodziły jakieś kłopoty – „trzymajmy się razem”. „Trzymajmy się razem”, tak sobie powtarzali i brzmiało to jak zaklęcie.

Powpadali w nałóg życia, w te słabe poranne herbatki, rytualne wyjścia po gazety, puste modlitwy, popołudniowe wyglądania przez okno, polowania na przeceny, wyprawy na rynek po sałatę tańszą choćby o kilka groszy, w to wieczorne nakręcanie budzika, gnębienie niewinnego mechanizmu do odmierzania czasu, jakby miał ich zbudzić do czegoś naprawdę ważnego. Tak uzależnili się od życia, że nie byli wstanie umrzeć, choć powinni byli zrobić to już dawno.

W końcu po latach to ona ocknęła się pierwsza i zachorowała. Najpierw złamała rękę, i to prawą więc nie mogła już ani gotować, ani prać, ani nawet zgarniać z serwety okruszków. On przejął jej obowiązki i było tak, jakby je ukradł. Siedziała w fotelu odwróconym do okna, z ręką na temblaku, wyglądało, że się obraziła na cały świat. Mogła chodzić – nie chodziła. Mogła mówić – nie mówiła. Postękiwała, a te jęki doprowadzały go do szału. Gdy przy okrągłym stoliku stawiał pasjansa, widział nad oparciem fotela siwy czubek jej głowy i słyszał to piskliwe ach, ach. Chyba jej nienawidził.

Jeszcze oglądała swój ulubiony serial, ale on wynalazł już teleturniej na innym programie. Codziennie jej to przypominał:

„Na drugim jest teleturniej”.

A ona ze złością odpowiadała:

„Ale tu jest moja Marianna”.

On milkł i schodził do kuchni, i łomotał czajnikiem albo patelnią bo zachciewało mu się słodkości, a umiał robić tylko bliny.

Któregoś dnia powtórzył: „Na drugim jest teleturniej”, i ona mu nagle odpowiedziała: „To przełącz”.

Zrobił to ostrożnie, z niedowierzaniem, lecz w końcu nie oglądał rywalizujących rodzin, tylko ukradkiem rzucał okiem na nią. Patrzyła w kolorowy ekran tak, jak się wygląda przez okno – bezmyślnie i nieuważnie.

Potem kazała się wysadzać na sedes i on to robił. Jedną ręką podtrzymywał ją drugą opuszczał jej rajstopy i majtki do kolan i trzymał za ramiona. Musiał ją też podetrzeć. Nigdy nie popatrzyła na niego, nie podziękowała, jakby się to jej należało.

Wciąż spali na tych samych zsuniętych małżeńskich łóżkach, ale teraz już nie szukali się w pościeli. Nawet przeciwnie – odsuwali się od siebie, bo ich ciała grzały się własnym ciepłem i nie potrzebowały ciepła cudzego. Czasem w nocy jęczała, że jej zimno, ale gdy chciał jej włożyć sweter, protestowała. Ręka w gipsie wypychała w starym materacu dołek. Jakże miał jej pomóc, skoro nie chciała się ruszyć? Kiedyś w półśnie wziął rolkę ligniny, darł ją na małe kawałki i przykrywał jej dekolt i ramiona białymi płatkami. Nie wiedział, dlaczego to zrobił. Rano musiał je wybierać z pościeli – zmięte, przepocone, postrzępione niespokojnym, bolesnym snem.

Ale najważniejsze działo się samo, pod spodem tego życia we dwoje. Zaczęło jej się plątać coś w głowie.

Zapominała słowa, imiona, zdarzenia. Plątał jej się czas. Zapytała go na przykład ni stąd, ni zowąd: „Czy zrobiłam już obiad?” Odpowiedział, że sam teraz gotuje. „Ach tak”, powtarzała ze smutkiem. „Bo w lodówce są te zwierzątka na krótkich nóżkach”. Poszedł do kuchni i chichotał z przerażeniem pomieszanym z satysfakcją że tak jej się porobiło; była jak dziecko. Otworzył zamrażalnik, w którym tkwiły ściśnięte, bezkrwiste ciała kurczaków. Albo zdrową ręką wskazała nagle na telewizor i stwierdziła: „O, ten młody człowiek był dzisiaj w szopie”. „W jakiej szopie?”, pytał. Lecz to odkrycie już obumarło i nie miało żadnych konsekwencji dla niej, dla niego i dla świata.

W zeszłym roku obydwoje umarli, najzwyczajniej na świecie, jedno po drugim. Nic nie dało się już dla nich zrobić.

Koniec września – to był czas psychodeliczny z powodu porannych przezroczystych mgieł i wydłużonych cieni wieczorem. Dojrzała już trawa, którą sialiśmy w maju. Za dużo się jednak działo, bo przegapiliśmy najlepszy moment i trawa-mężczyzna rozsiał swoje pyłki po poletku i sprawił, że trawy-kobiety stały się brzemienne. Teraz trzeba było wyciągać pęsetą nasiona z wysuszonych czubków. Cała moc trawy poszła w te nasiona. Trzeba było ją palić długo, całe fajki. Dopiero wtedy czuło się, jak kawałkuje myśli, rozbija je na dygresje, szatkuje w sensy, których jest tak wiele, że ich obfitość rodzi strach.