Wiedział, że znalazł się w sytuacji nie do usprawiedliwienia, ponieważ jest ona oparta na głębokiej nierówności.
Jeszcze zanim odkryła jego korespondencję z Sabiną, byli razem z kilku przyjaciółmi w barze. Świętowali nową pracę Teresy. Opuściła laboratorium i została fotoreporterką w tym samym tygodniku. Ponieważ Tomasz nie lubił tańczyć, zajął się Teresą jego młodszy kolega. Wspaniale wyglądali na parkiecie i Teresa wydawała mu się piękniejsza niż kiedykolwiek. Przyglądał się ze zdziwieniem, z jaką precyzją i posłuszeństwem wyprzedza o ułamek sekundy wolę swego partnera. Ten taniec zdawał się dowodzić, że to jej oddanie, ta jakaś radosna ochota, by robić wszystko, czego tylko Tomasz może zapragnąć nie była nieodłącznie związana z osobą Tomasza, ale że mogła odpowiedzieć na apel jakiegokolwiek mężczyzny, którego spotkałaby zamiast niego. Bardzo łatwo można było sobie wyobrazić, że Teresa i jego kolega są kochankami. Łatwość tego wyobrażenia zraniła go! Uświadomił sobie, że ciało Teresy bez żadnych trudności można sobie wyobrazić w miłosnym połączeniu z jakimkolwiek męskim ciałem i wpadł w zły humor. Dopiero późno w nocy, kiedy wrócili do domu, przyznał jej się, że był zazdrosny.
Ta absurdalna zazdrość, dotycząca tylko hipotetycznej możliwości była dowodem, że uważał jej wierność za nienaruszalny warunek ich związku. Jakże mógł mieć jej za złe, że była zazdrosna o jego rzeczywiste przecież kochanki.
W ciągu dnia starała się (z częściowym powodzeniem) wierzyć w to, co Tomasz mówi i być pogodną, jak przedtem. Hamowana za dnia zazdrość przejawiała się tym gwałtowniej w jej snach. Każdy kończył się jękiem, z którego musiał ją budzić.
Te sny powtarzały się jak temat z wariacjami albo jak serial telewizyjny. Często na przykład powracał sen o kotkach, które skakały jej do gardła i wbijały pazury w skórę. Możemy to całkiem prosto wyjaśnić: kociak w czeskim slangu oznacza ładną kobietę. Teresa czuła się zagrożona przez kobiety, wszystkie kobiety. Wszystkie kobiety były potencjalnymi kochankami Tomasza, a ona się ich bała.
W innym cyklu snów była skazywana na śmierć. Raz, w środku nocy, kiedy obudził ją, krzyczącą z przerażenia, opowiedziała mu: „Był to ogromny kryty basen. Było nas tak ze dwadzieścia. Same kobiety. Wszystkie byłyśmy nagie i musiałyśmy maszerować wokół basenu. Pod sufitem zawieszono kosz, w którym stał mężczyzna. Miał na głowie kapelusz z szerokim rondem, które zasłaniało mu twarz, ale ja wiedziałam, że to ty. Wydawałeś nam rozkazy. Krzyczałeś. Musiałyśmy maszerować, śpiewać i robić przysiady. Kiedy któraś źle wykonała przysiad, strzelałeś do niej z pistoletu i ona martwa wpadała do basenu. W tym momencie wszystkie zaczynały się śmiać i śpiewały jeszcze głośniej. Ty nie spuszczałeś z nas wzroku i gdy któraś znów zrobiła coś źle, strzelałeś do niej. Basen był pełen trupów unoszących się tuż pod powierzchnią. A ja wiedziałam, że nie będę w stanie wykonać kolejnego przysiadu i że mnie zastrzelisz”.
Trzeci cykl snów opowiadał o tym, że jest martwa.
Leżała w karawanie tak ogromnym jak ciężarówka do przeprowadzek. Obok niej leżało mnóstwo nieżywych kobiet. Było ich tak dużo, że nie można było domknąć klapy i nogi niektórych wystawały na zewnątrz.
Teresa krzyczała:
– Ja przecież nie jestem martwa! Przecież ja wszystko czuję!
– My też wszystko czujemy – śmiały się trupy.
Śmiały się zupełnie takim samym śmiechem jak żywe kobiety, które jej kiedyś mówiły z radością, że to przecież zupełnie normalne, że jej zęby się zepsują, że będzie miała chore jajniki i zmarszczki, ponieważ one również mają zepsute zęby, chore jajniki i zmarszczki. Śmiejąc się tak samo wyjaśniały jej teraz, że jest martwa i że to tak właśnie powinno być.
Potem nagle zachciało jej się siusiać. Krzyknęła:
– Przecież chce mi się siusiać! To dowodzi, że nie umarłam! A one znowu wybuchnęły śmiechem:
– To normalne, że chce ci się siusiać. Wszystkie te uczucia pozostają jeszcze przez dłuższy czas. To tak, jak kiedy amputują komuś rękę, a on jeszcze długo ją czuje. My już nie mamy moczu, a mimo to jeszcze ciągle chce nam się siusiać.
Teresa przytulała się do Tomasza:
– I wszystkie mówiły mi ty, jak gdyby znały mnie od dawna, jakby były moimi koleżankami, a ja byłam przerażona że muszę z nimi zostać na wieki!
Wszystkie języki pochodzące z łaciny tworzą słowo „współczucie” z przedrostka współ- ( com- ) i ze słowa, które wyraża mękę ( com-passion ). Inne języki, na przykład czeski, polski, niemiecki, szwedzki rzeczownik o podobnym znaczeniu tworzą z takiego samego przedrostka, ale ze słowa czucie (po czesku: sou-cit , po polsku współ-czucie , po niemiecku: Mit-gefühl , po szwedzku: med-känsla ).
W językach pochodzących z łaciny słowo współczucie ( compassion ) oznacza: nie możemy przyglądać się z chłodnym sercem cierpieniu innych, albo: czujemy związek z tym, kto cierpi. W innym słowie o podobnym znaczeniu, pitié (po angielsku pity , po włosku pietà itd.) pobrzmiewa nawet jakiś rodzaj wyższości w stosunku do tego, który cierpi. Avoir de la pitié pour une femme oznacza, że jesteśmy w lepszej sytuacji niż kobieta, że schylamy się ku niej, zniżamy.
To jest powód, dla którego compassion albo pitié wzbudza nieufność; wydaje się, że oznacza gorsze, drugorzędne uczucia, które nie mają nic wspólnego z miłością. Kochać kogoś z litości to znaczy nie kochać go naprawdę.
W językach, które tworzą słowo „współczucie” nie z korzenia cierpienie ( passio ), ale z rzeczownika uczucie, używa się go w podobnym znaczeniu, ale nie można przecież powiedzieć, że oznacza drugorzędne, złe uczucie. Tajemna siła jego etymologii opromienia słowo innym światłem i nadaje mu szersze znaczenie: współczuć to znaczy przeżywać wraz z innym jego nieszczęścia, ale również wszelkie inne uczucia: radość, lęk. szczęście, ból. To współczucie (w sensie soucit , Mitgefühl , medkänsla ) oznacza więc maksymalna zdolność uczuciowej wyobraźni, sztukę uczuciowej telepatii: jest to w hierarchii uczuć uczucie najwyższe.
Sen Teresy o wbijaniu igieł pod paznokcie zdradził Tomaszowi, że przeglądała po kryjomu jego szuflady. Gdyby jakaś inna kobieta zrobiła mu coś takiego, w życiu by się już do niej nie odezwał. Teresa wiedziała to i dlatego powiedziała mu: „Wyrzuć mnie!” Tymczasem nie tylko jej nie wyrzucił, ale wziął ją za rękę i całował koniuszki jej palców, ponieważ w tym momencie sam czuł ból za jej paznokciami, jak gdyby nerwy jej palców prowadziły wprost do jego kory mózgowej.
Jeśli człowiek nie jest obdarzony diabelskim darem zwanym współczuciem, nie pozostaje mu nic innego jak chłodno osądzić czyn Teresy, bo przecież prywatność człowieka jest rzeczą święta i nie należy otwierać szuflad z jego intymną korespondencją. Ale ponieważ współczucie stało się losem (czy też przekleństwem) Tomasza, wydawało mu się, że sam klęczy przed otwarta szufladą biurka i nie może oderwać wzroku od zdań napisanych przez Sabinę. Rozumiał Teresę i nie był w stanie gniewać się na nią, przeciwnie – kochał ją jeszcze bardziej.
Jej gesty stały się gwałtowne i nerwowe. Upłynęły już dwa lata od momentu, w którym odkryła jego zdrady. Im dłużej to trwało, tym trudniej je znosiła. Sytuacja była bez wyjścia.
Читать дальше