Philip Roth - Operacja Shylock

To był koniec artykułu.

– Ależ mam pomysły – powiedziałem. – Pewnie zjednam sobie nowych przyjaciół w syjonistycznych kręgach.

– Każdy kto przeczyta to w Izraelu – odparł Aaron – pomyśli tylko: „o, kolejny nawiedzony Żyd”.

– W takim razie zdecydowanie wolałbym, żeby człowiek, który to spłodził, wpisywał się do hotelowych ksiąg jako „Kolejny Nawiedzony Żyd”, a nie „Philip Roth”.

– Ten człowiek może nie być na tyle stuknięty, by spełniać zachcianki osobnika, pod którego się podszywa.

Zauważyłem, że Claire nie czyta już gazety, tylko przysłuchuje mi się. Powiedziałem jej:

– To Aaron. W Izraelu pojawił się szaleniec, który posługuje się moim nazwiskiem i w ogóle udaje mnie.

Następnie wyjaśniłem Aaronowi:

– Mówię właśnie Claire o tym wariacie.

– Tak… – stwierdził Aaron. – Bez wątpienia ten wariat uważa, że to ktoś w Nowym Jorku, Londynie i Connecticut udaje jego.

– Chyba że wcale nie jest szaleńcem i dokładnie wie, co robi…

– To znaczy co?

– Nie powiedziałem, że wiem, powiedziałem, że on wie. W Izraelu widziało mnie, poznało tylu ludzi… Jak temu facetowi udało się tak łatwo przekonać dziennikarzy, że jest prawdziwym Philipem Rothem?

– Myślę, że artykuł napisała całkiem młoda kobieta… Najwyżej dwudziestoparoletnia. Cała afera wynikła więc z jej niedoświadczenia.

– A zdjęcie?

– Wyszperane z jakichś zbiorów.

– Posłuchaj, muszę skontaktować się z tą gazetą, póki wiadomości nie przedostały się do radia i telewizji.

– A co ja mam zrobić, Philipie? Nic?

– Na razie nie rób niczego. Pewnie pogadam ze swoim prawnikiem, nim jeszcze zadzwonię do tej gazety. Mam zdolną panią adwokat… Może poproszę ją o załatwienie sprawy przez telefon.

Zerknąłem na zegarek i zorientowałem się, że zbyt wcześnie, by dzwonić do Nowego Jorku.

Powiedziałem do słuchawki:

– Aaron, wstrzymaj się ze wszystkim. Muszę wszystko dokładnie przemyśleć i zainteresować się prawnymi kwestiami. W tej chwili nie wiem nawet, o co mógłbym oskarżyć oszusta… O naruszenie prywatności? Zniesławienie? Szaleńczy czyn? Czy podawanie się za kogoś jest w ogóle karalne? W jakim miejscu złamał prawo i czy jestem w stanie go powstrzymać, skoro nie mam nawet izraelskiego obywatelstwa? Musiałbym odwołać się do izraelskiego systemu sprawiedliwości, a przecież nawet nie ma mnie w kraju. Posłuchaj, oddzwonię do ciebie, gdy na coś wpadnę. Jednak kiedy tylko odłożyłem słuchawkę, natychmiast przyszło mi do głowy wyjaśnienie zagadki. Wyjaśnienie częściowo powiązane z myślami, które prześladowały mnie zeszłej nocy. Tak, słowa odczytane mi przez Aarona mogły kiedyś wyjść spod mojego pióra. Jako pisarz wiem, że granica pomiędzy poznaniem subiektywnym i obiektywnym często się zaciera… Wymysł staje się realnym faktem. Przyszło ml do głowy, że postacie z mych książek wyrwały się na wolność, uciekły z zadrukowanych stron, zlały się w jedną osobę i stały się żywą parodią mnie samego. Innymi słowy – jeżeli to nie sen, jeżeli to nie halcion, to w takim razie pozostała literatura, równie żywa i niewyobrażalna jak wszystko, co toczy się wokół nas.

– Cóż – zwróciłem się do Claire – ktoś uczestniczący w procesie Iwana Groźnego w Izraelu podaje się za mnie. Podpisuje się moim nazwiskiem. Udzielił nawet wywiadu izraelskiej gazecie…

Właśnie Aaron przeczytał mi go przez telefon.

– Dowiedziałeś się o tym dopiero teraz? – zapytała.

– Nie. Aaron zadzwonił do mnie do Nowego Jorku w zeszłym tygodniu. Podobnie jak Apter.

Gosposia Aptera powiedziała, że zobaczyła mnie w telewizji. Nie wspominałem ci o tym, bo nie miałem pojęcia, co to wszystko znaczy.

– Zrobiłeś się blady, Philipie. Przerażająco blady.

– Tak? Jestem zmęczony i tyle. Kiepsko spałem w nocy.

– Chyba nie mówisz, że…

– Och, przestań.

– Nie denerwuj się. Po prostu nie chcę, żeby przytrafiło ci się coś złego. Ty naprawę strasznie zbladłeś i chyba… chyba się pocisz.

– Czyżby? Nie sądzę. To raczej ty zmieniasz się na twarzy.

– Bo się martwię. Zdajesz się…

– No jaki? Po prostu dowiedziałem się, że ktoś tam, w Izraelu, udziela gazetom wywiadów w moim imieniu. Słyszałaś, co mówiłem Aaronowi. Za parę godzin zadzwonię do Nowego Jorku, do Helenę.

Myślę teraz, że najlepiej jak to ona skontaktuje się z tamtą gazetą i wymusi na nich, żeby jutro wydrukowali sprostowanie. Trzeba go powstrzymać. Kiedy ukaże się sprostowanie, to żadna inna gazeta nie zechce rozmawiać z tym pomyleńcem. Od tego zacznę.

– A następny krok?

– Jeszcze nie wiem. Być może okaże się, że dalsze kroki nie będą potrzebne. Nie znam się na prawie. Czy mogę spowodować, by go powstrzymali w Izraelu? Może Helenę powinna skontaktować się z jednym z tamtejszych prawników? Porozmawiam z nią i wszystkiego się dowiem.

– A może powinieneś od razu pojechać do Izraela?

– Bzdura. Pomyśl, to nie ja jestem w matni. Nie ja będę musiał zmienić plany, lecz właśnie on.

Nim jednak nadeszło popołudnie, ponownie zacząłem myśleć, że rozsądniej, mądrzej i na dłuższą metę po prostu w pewien bezwzględny sposób korzystniej będzie nie czynić na razie niczego.

Wspominanie o sprawie Claire i dawanie jej do zrozumienia, że mam się całkiem dobrze, było naturalnie błędem.

Z pewnością nie popełniłbym go, gdyby nie przyszła i nie usiadła przy tym samym stole, gdy zadzwonił Aaron. Lecz jeszcze większą pomyłką mogło okazać się wprzęgnięcie do afery prawników z Izraela i Ameryki, którzy równie dobrze mogli okazać się bezradni wobec swoich kruczków i przepisów i którzy byli w stanie namieszać więcej niźli ja sam. Miałem nadzieję, że uda mi się okiełznać własną irytację, do chwili kiedy oszust w końcu skompromituje się całkowicie, co wydawało się nieuchronną perspektywą. Sprostowanie zamieszczone w gazecie nie zdoła naprawić wszystkich szkód, jakie wyrządził wydrukowany już wywiad. Pomysły zaprezentowane w nim tak bezpośrednio i dobitnie przez Philipa Rotha siłą rzeczy stały się już moimi i pewnie takimi pozostałyby, nawet dla tych, którzy przebiegliby wzrokiem wydrukowane następnego ranka sprostowanie. Tak czy owak, upomniałem się twardo, to nie była najgorsza rzecz, jaka spotkała mnie w życiu, i nie miałem zamiaru pozwolić sobie na rozklejanie się. Doszedłem do wniosku, iż miast mobilizować w panice armię adwokatów, lepiej przysiąść spokojnie i cicho z boku i obserwować szalbiercę odgrywającego wobec prasy i ludzi moją postać. Nie trzeba niczego – ani interwencji prawników, ani gazetowych sprostowań. Prędzej czy później rozsądni i tak pojmą, kto jest kim. – - Tkwiła we mnie pokusa, aby przypisać istnienie tego człowieka pozostałościom zgubnego działania halcionu. On jednak nie był moją lecz swoją własną halucynacją i do stycznia 1988 zrozumiałem, że ma więcej powodów ode mnie, aby się bać. Realnym przeszkodom potrafiłem stawić czoło łatwiej niż zmorom wywołanym przez tabletki nasenne. W swym arsenale miałem potężną broń: własny, realny świat. Nie istniało niebezpieczeństwo, że on zastąpi mnie. Nie miałem żadnych wątpliwości, iż to ja usunę jego – wyjawię jego sztuczki i zetrę w proch. To tylko kwestia czasu. Jasne, coś szeptało mi do ucha, przynaglając, panikując: „Zrób coś, zanim będzie za późno!”, podsuwając obrazy wyimaginowanych nieszczęść. Jednak w tej samej chwili donośnym głosem odzywał się Rozum: „Masz w ręku wszystkie atuty, a on żadnych. Wyczekaj go przez jakiś czas, a wtedy on zdradzi się ze swym intencjami. Pewnie będzie starał się uciec, by za jakiś czas objawić się w innym miejscu i rozpocząć komedię od nowa. Pozwól mu na to. Nie ma sprytniejszego sposobu na załatwienie go. A okażesz się górą w każdym wypadku”.