Philip Roth - Spisek przeciwko Ameryce

– Seldon – powiedziała moja matka. – Musisz wziąć sobie coś do jedzenia. To pomoże ci się uspokoić. Otwórz lodówkę i weź sobie coś do jedzenia.

– Zjadłem już wszystkie ciasteczka Fig Newtons. Co do jednego.

– Seldon, ja mówię o porządnym posiłku. Twoja mama niedługo wróci, ale nie możesz tak siedzieć i czekać, aż cię nakarmi – sam musisz się posilić, i to nie ciasteczkami. Odłóż słuchawkę, zajrzyj do lodówki, wróć i powiedz mi, co tam masz do jedzenia.

– Kiedy lodówka stoi daleko.

– Seldon, zrób, jak cię proszę.

Odwróciła się do mnie i Sandy’ego, bo staliśmy tuż za nią w przedpokoju na zapleczu, i zrelacjonowała pospiesznie:

– Jej jeszcze nie ma w domu, on nic nie jadł, siedzi sam, matka nie dzwoni, biedny dzieciak umiera ze strachu i z głodu.

– Pani Roth?

– Tak, Seldon?

– Znalazłem twaróg. Ale stary. Nie wygląda za dobrze.

– Co jeszcze?

– Buraki. W misce. Resztki. Zimne.

– Coś więcej?

– Sprawdzę jeszcze raz, chwileczkę.

Tym razem, kiedy Seldon odłożył słuchawkę, matka zwróciła się do Sandy’ego:

– Jak daleko od Danville mieszkają Mawhinneyowie?

– Furgonetką jakieś dwadzieścia minut.

– W mojej komodzie – powiedziała matka do mojego brata – na samej górze, w zapasowej portmonetce, jest ich numer. Zapisany na karteczce, w małej, brązowej portmonetce. Przynieś mi go, proszę.

– Pani Roth? – odezwał się Seldon.

– Tak, słucham cię.

– Jest masło.

– I nic więcej? Nie ma mleka? Nie ma soku?

– To przecież na śniadanie. Nie na kolację.

– A masz płatki ryżowe, Seldon? Albo kukurydziane?

– Jasne.

– To weź te, które wolisz.

– Ryżowe.

– Wyjmij płatki ryżowe, mleko i sok, i zrób sobie śniadanie.

– Teraz?

– Zrób to, o co cię proszę. Zjedz śniadanie.

– A jest Philip?

– Jest, ale nie możesz z nim teraz rozmawiać. Najpierw musisz coś zjeść. Zadzwonię do ciebie za pół godziny, jak skończysz jeść. Teraz jest dziesięć po dziesiątej.

– W Newark jest dziesięć po dziesiątej?

– I w Newark, i w Danville. Mamy dokładnie tę samą godzinę. Zadzwonię do ciebie za kwadrans jedenasta.

– I wtedy będę mógł rozmawiać z Philipem?

– Tak, ale najpierw przygotuj sobie wszystko do jedzenia i u-siądź przy stole. Jedz łyżką, nożem i widelcem. Koniecznie weź serwetkę. Jedz powoli. Weź talerz. Weź miseczkę. Masz w domu chleb?

– Stary. I tylko parę kromek.

– A macie toster?

– Jasne. Przywieźliśmy go z sobą samochodem. Pamięta pani, jak wtedy rano wszyscy ładowaliśmy rzeczy do samochodu?

– Posłuchaj mnie, Seldon. Skup się. Zrób sobie grzanki i płatki z mlekiem. I nie zapomnij o maśle. Posmaruj grzanki masłem. Chcę, żebyś zjadł porządne śniadanie, a kiedy twoja mama wróci, poproś ją, żeby zaraz do mnie zadzwoniła. Niech się nie martwi o rachunek telefoniczny. Koniecznie chcemy wiedzieć, że dotarła do domu. Zresztą, ja i tak za pół godziny zadzwonię, więc nigdzie nie wychodź.

– Na dworze jest ciemno. Gdzie miałbym wychodzić?

– Zjedz śniadanie, Seldon.

– Okej.

– Do usłyszenia. Na razie. Zadzwonię za kwadrans jedenasta. Nie ruszaj się z domu.

Potem mama zatelefonowała do Mawhinneyów. Mój brat podał jej karteczkę z numerem, a gdy nastąpiło połączenie przez centralę i w słuchawce odezwał się damski głos, mama spytała:

– Czy to pani Mawhinney? Moje nazwisko Roth. Jestem matką Sandy’ego Rotha. Dzwonię z Newark, New Jersey. Przepraszam, jeśli panią obudziłam, pani Mawhinney, ale bardzo potrzebujemy państwa pomocy dla małego chłopca, który jest sam w Danville. Słucham? Tak, oczywiście.

Odwróciła się do nas i szepnęła:

– Poszła po męża.

– O, nie – jęknął mój brat.

– Sanford, nie pora na obiekcje. Ja też nie jestem zachwycona tym, co robię. Wiem, że nie znam tych ludzi. Wiem, że są inni niż my. Wiem, że farmerzy kładą się wcześnie i wcześnie wstają, i że pracują bardzo ciężko. Tylko powiedz mi, co innego mogę zrobić. Ten mały zwariuje, jeżeli jeszcze trochę zostanie sam. Nie ma pojęcia, co się stało z jego matką. Ktoś musi przy nim być. Dosyć już przeżył szoków jak na swój wiek. Stracił ojca. Teraz zginęła mu matka. Czy ty naprawdę nie rozumiesz, co to znaczy?

– Jasne – odparł mój brat z urazą w głosie. – Jasne, że rozumiem.

– To dobrze. W takim razie rozumiesz też, że ktoś musi tam jechać. Ktoś… – W tym momencie po drugiej stronie linii odezwał się pan Mawhinney, matka wyjaśniła mu, dlaczego dzwoni, a on natychmiast zgodził się spełnić jej prośbę. Odwiesiwszy słuchawkę, matka powiedziała: – Na szczęście uchowały się jeszcze w tym kraju resztki przyzwoitości. Na szczęście gdzieś jeszcze obowiązuje przyzwoitość.

– Mówiłem ci – szepnął mój brat.

Nigdy przedtem ani potem matka nie wydawała mi się tak wspaniała jak owej nocy – i to nie tylko z powodu determinacji, z jaką podtrzymywała łączność telefoniczną z Kentucky. Powodów było znacznie więcej. Po pierwsze, napaść Alvina na mojego ojca, do której doszło tydzień wcześniej. Wybuchowa reakcja ojca. Dewastacja stołowego pokoju. Połamane zęby i żebra ojca, szwy na jego twarzy i kołnierz ortopedyczny na szyi. Strzelanina na Chancellor Avenue. Nasza pewność, że to początek pogromu. Wycie syren alarmowych przez całą noc. Nasza ucieczka do kryjówki w przedpokoju państwa Cucuzzów, naładowany pistolet na kolanach ojca, naładowany pistolet w garści pana Cucuzzy – a wszystko to zaledwie przed tygodniem. I jeszcze wydarzenia sprzed miesiąca, sprzed roku, sprzed dwóch lat – wszystkie te ciosy, zniewagi i niespodzianki, mające osłabić i zastraszyć Żydów, którym oparła się siła mojej matki. Dopóki nie usłyszałem, jak matka instruuje Seldona z odległości ponad siedmiuset mil, żeby zrobił sobie jeść, usiadł i spożył posiłek; dopóki nie usłyszałem, jak dzwoni do Mawhinneyów – praktykujących chrześcijan, których nigdy w życiu nie widziała – i angażuje ich do akcji ratowania Seldona przed obłędem; dopóki nie usłyszałem, jak prosi do telefonu pana Mawhinneya, by go zapewnić, że jeśli panią Wishnow naprawdę spotkało coś złego, pan Mawhinney nie musi się martwić, że Seldon zostanie u niego na zawsze, bo mój ojciec gotów jest w każdej chwili wsiąść do samochodu, pojechać do Kentucky i zabrać Seldona do Newark (a obiecywała mu to, nie wiedząc, jak daleko Wheelerowie i Fordowie pozwolą jeszcze się posunąć amerykańskim awanturnikom), nie rozumiałem nic z historii jej życia w tamtych latach. Aż do panicznego telefonu Seldona z Kentucky nie podliczałem nigdy kosztów prezydentury Lindbergha dla mojej matki i ojca – do tamtego wieczoru nie umiałem sumować tak wielkich liczb.

Matka zadzwoniła do Seldona za kwadrans jedenasta i objaśniła mu plan opracowany do spółki z Mawhinneyami. Seldon miał spakować w papierową torbę szczoteczkę do zębów, piżamę, zmianę bielizny i czyste skarpetki, włożyć gruby sweter, ciepłą kurtkę i wełnianą czapkę, i czekać w domu, aż pan Mawhinney podjedzie po niego furgonetką. Pan Mawhinney – zapewniła Seldona moja matka – jest bardzo miły i serdeczny, ma miłą żonę i czworo dzieci, a Sandy zna ich wszystkich, bo całe lato spędził na ich farmie.

– A więc ona nie żyje! – krzyknął rozpaczliwie Seldon.

Nie, nie, nie, skąd znowu – mama przyjedzie po niego rano do Mawhinneyów i odwiezie go stamtąd prosto do szkoły. Państwo Mawhinneyowie sami wszystko załatwią i Seldon nie musi się o nic martwić. W tej chwili jednak ma do spełnienia ważne zadanie: musi, najładniej jak potrafi, napisać wiadomość dla mamy i zostawić ją na kuchennym stole – wiadomość, że jedzie na noc do państwa Mawhinneyów, z podaniem numeru ich telefonu i z prośbą, żeby natychmiast po powrocie do domu zadzwoniła do pani Roth w Newark na koszt abonenta. Potem Seldon ma usiąść w stołowym pokoju i czekać, aż usłyszy klakson samochodu pana Mawhinneya. Wtedy pogasi wszystkie światła w domu…