Jodi Picoult - Jesień Cudów

– Tak, wysoki sądzie.

– Cudownie. – Rothbottam patrzy na Metza. – Proszę wezwać świadka.

Ekspert Metza, doktor Celestine Birch, bez wątpienia przypomina drzewo, z którym łączy go nazwisko. Wysoki i chudy jak szkielet, blady niczym brzozowa kora, siedzi sztywno, emanując niezwykłą pewnością siebie, którą czerpie ze świadomości, że jest wybitnym znawcą w swojej dziedzinie.

– Gdzie pan studiował, panie doktorze?

– W Harvard University i Yale Medical School. Staż odbyłem w UCLA Medical Center. Przez dziesięć lat pracowałem w szpitalu Mount Sinai w Nowym Jorku, potem otworzyłem własną praktykę w Kalifornii. Prowadzę ją od jedenastu lat.

– Czym głównie się pan zajmuje?

– Przede wszystkim pracuję z dziećmi.

Metz potakuje.

– Czy znane jest panu zaburzenie psychiczne o nazwie zastępczy zespół Münchausena?

– Tak. W istocie jestem uważany za jednego z trzech głównych specjalistów od tego zaburzenia w kraju.

– Mógłby nam pan go opisać?

– Naturalnie – mówi Birch. – Według American Psychiatrie Association DSM – IV, bo takim skrótem je nazywamy, to rzadkie zaburzenie. Cierpiąca na nie osoba świadomie wywołuje objawy choroby fizycznej lub psychicznej u innej osoby, pozostającej pod jej opieką. – Psychiatra wyraźnie zaczyna się rozgrzewać. – Generalnie rzecz biorąc, ktoś sprawia, że ktoś inny wygląda lub czuje się chory. Zaburzenie to nosi nazwę zespołu Münchausena od osiemnastowiecznego najemnika, który zyskał sławę dzięki swym przesadnym opowieściom.

Większość ofiar tego syndromu to dzieci. Najczęściej matka sztucznie wywołuje lub pogłębia objawy chorobowe u dziecka, a następnie wzywa pomoc medyczną, twierdząc, że nie zna etiologii problemu. Według teorii psychiatrów, te kobiety nie chcą sprawiać bólu dziecku, ale pośrednio przyjąć rolę osoby chorej przez wzbudzenie współczucia u lekarzy, z którymi się spotykają, pokazując niedomagające dziecko.

– Fiu, fiu – mruczy Metz. – Zwolnijmy trochę, dobrze? Mówi pan, że matka u własnego dziecka powoduje chorobę, żeby zwrócić na siebie uwagę.

– W sumie do tego to się sprowadza, panie Metz. Wywoływanie choroby u dziecka to dość prosty element całej sprawy. Niektóre matki zanieczyszczają próbki moczu krwią, robią dziury w kroplówkach albo duszą noworodki. Zespół Münchausena uważany jest za formę przemocy wobec dziecka i w dziewięćdziesięciu procentach przypadków kończy się śmiercią.

– Matki zabijają swoje dzieci?

– Czasami, chyba że się je powstrzyma – mówi doktor Birch.

– Proszę podać przykłady chorób wywoływanych przez matki.

– Krwotoki występują w czterdziestu procentach przypadków. Ataki – w czterdziestu dwóch procentach. Następnie depresje centralnego systemu nerwowego, bezdech senny, zaburzenia gastryczne. Nie wspominając o objawach psychicznych.

– Może nam pan powiedzieć, co bywa przyczyną takiego zachowania matki?

Lekarz poprawia się na siedzeniu.

– Trzeba pamiętać, że nie przytrafia się to dziewięćdziesięciu dziewięciu procentom matek – to nie jest wirus grypy, który każdego może zaatakować. Te kobiety są zaburzone. Przyczyną często są sytuacje stresujące: problemy w małżeństwie, rozwód. Cierpiące na ów syndrom osoby mogły w przeszłości krzywdzić siebie i często miewały kontakty ze środowiskiem lekarskim, stąd doskonale znają żargon. Potrzebują, nie, łakną wsparcia i uwagi. Dla nich bycie chorym to sposób na zdobycie miłości i opieki.

– Mówił pan, że u dziecka można też wywołać symptomy psychiczne. Może pan to wyjaśnić?

– Przez symptomy rozumiem halucynacje lub urojenia, utratę pamięci, czyli amnezję, objawy konwersyjne, takie jak pseudoślepota. Trudniej zrozumieć, w jaki sposób matka potrafi „sfałszować” je u dziecka, zasadniczo jednak polega to na tym, że matka wybiórczo wzmacnia niewłaściwe zachowania. Dla przykładu może otaczać dziecko niezwykle troskliwą opieką, kiedy opowiada ono o koszmarnym śnie, ale ignorować je lub krzywdzić, kiedy zachowuje się całkowicie normalnie. W rezultacie dziecko uczy się spełniać życzenia matki, by tak to ująć.

– Czy na sytuację może wpłynąć fakt, że dziecko mieszka tylko z jednym rodzicem?

– Oczywiście – mówi Birch. – To sprawia, że akceptacja rodzica jest tym istotniejsza dla dziecka.

– Czy rzekome wizje należą do objawów wzmacnianych przez osoby z zespołem Münchausena?

– Tak, aczkolwiek z większym prawdopodobieństwem wymuszone halucynacje lub urojenia wystąpią u dziecka, którego matka ma osobiste doświadczenia z tego rodzaju epizodami.

– Na przykład jeśli matka przebywała w szpitalu psychiatrycznym?

Doktor Birch potakuje.

– Oczywiście.

– Doktorze, co się stanie, jeśli wprost zarzucić matce, że powoduje u dziecka takie objawy?

– Będzie kłamać i powie, że tego nie robi. W rzadkich przypadkach matka może naprawdę być nieświadoma swojego zachowania, ponieważ krzywdzi dziecko w momentach rozszczepienia jaźni, które jest rezultatem wcześniejszej traumy.

– To znaczy, że zapytane wprost, czy krzywdzą dzieci, te kobiety zaprzeczą?

– Wszystkie zawsze będą zaprzeczać – odpowiada Birch. – To jeden z elementów tego zaburzenia.

– Tak więc kobieta, która reaguje szokiem, dezorientacją, nawet słusznym gniewem, kiedy zarzuca się jej takie zachowania – kobieta nie pamiętająca, że krzywdziła dziecko – wciąż może być winna?

– Tak jest.

– Rozumiem – mówi Metz wolno. – W jaki sposób diagnozuje pan zespół Münchausena, panie doktorze?

Birch wzdycha.

– Ostrożnie, panie Metz, i niezbyt często. Proszę pamiętać, że objawy występują u dzieci, a one nie powiedzą, co się stało, ponieważ w ten sposób kupują miłość matki. Rodzice są podstawowymi źródłami informacji dla lekarzy, którzy zakładają, że słyszą uczciwą relację o chorobie dziecka. Większość lekarzy jednak nie dokonuje przeskoku od próby zdiagnozowania dziecka do zdiagnozowania rodzica.

Co więcej, te matki nie noszą szkarłatnych liter na piersi. Zaprzeczają, jakoby krzywdziły dziecko, i paradoksalnym zbiegiem okoliczności sprawiają wrażenie troskliwych. Jednym z elementów, który lekarzowi może nasunąć podejrzenie, że ma do czynienia z zespołem Münchausena, jest długa i skomplikowana historia chorób u dziecka.

A w przypadku objawów psychicznych stwierdzenie, że zalecone leki wcale nie pomagają… ponieważ naturalnie te dzieci nie mają tendencji psychotycznych. – Birch odchyla się na oparcie. – Jednakże jedynym rozstrzygającym sposobem na zdiagnozowanie zespołem Münchausena jest przyłapanie matki na gorącym uczynku, czy to dzięki kamerom wideo, zainstalowanym w sali szpitalnej, czy przez odizolowanie dziecka od matki. Jeśli mamy do czynienia z zespołem Münchausena, po usunięciu dziecka spod opieki matki nie nastąpi nawrót choroby.

– Czy widział pan Faith White, panie doktorze?

– Nie, choć nie znaczy to, że nie próbowałem. Dzisiaj trzykrotnie prosiłem o możliwość kontaktu z nią, ale powiedziano mi, że jest zbyt chora, żeby ze mną rozmawiać.

– Czy przeprowadził pan wywiad z Mariah White?

– Nie, ale zapoznałem się z informacjami o jej pobycie w szpitalu oraz obecnym stanie zdrowia psychicznego.

– Czy Mariah White odpowiada profilowi osoby cierpiącej na zespół Münchausena?

– Pod wieloma względami tak. Nietypowe zachowania u córki wystąpiły po bardzo trudnych przeżyciach matki. Pani White sprawia wrażenie troskliwej, zapewniła córce opiekę psychiatryczną (proszę zauważyć, że dziewczynka nie zareagowała na terapię lekową) oraz woziła ją na pogotowie. Najbardziej chyba znaczący w tym wypadku jest wybór stygmatów jako choroby. Krwawienie łatwo wywołać u ofiary, a równocześnie stygmaty są szalenie nietypowe. Objaw musi odpowiadać podręcznikowemu opisowi, ponieważ nie istnieją żadne udokumentowane przypadki. Jaki lekarz może jednoznacznie stwierdzić, że dziecko nie jest stygmatykiem, jeśli nigdy w życiu żadnego stygmatyka nie widział?