Светлана Алексиевич: Зачараваныя смерцю

У дзетдоме мы былі вельмі маўклівыя. Мы не размаўлялі. Не памятаю нашых гаворак. Памятаю дотыкі. Мая сяброўка Валя Кнорына да мяне дакранецца, а я ведаю, пра што яна думае, бо мы ўсе думалі пра адно і тое ж. Мы ведалі адно пра аднаго інтымныя рэчы: хто пісаецца ўначы, хто крычыць у сне, хто якую літару не вымаўляе. Я ўвесь час лыжкай зуб сабе выроўнівала. Штосьці на нас зыходзіла. Напэўна, святло анёлаў. Не можа столькі дзяцей быць без анёлаў. У адным пакоі — сорак жалезных ложкаў… Увечары — каманда: скласці далонькі разам і — пад шчаку! І ўсім — на правы бачок! Мы павінны былі рабіць гэта разам, усе сорак чалавек. Гэта была агульнасць, хай жывёльная, хай агульнасць тараканаў, але мяне гэтак выхавалі. Ляжым-ляжым ноччу і пачынаем плакаць, усе разам: «Добрыя мамы папрыязджалі ўжо…» Адна дзяўчынка сказала: «Не люблю маму. Чаму яна гэтак доўга не едзе?» Але я ўспомніла, як мая мама клікала мяне: «Анечка, вазьмі цукерку…» Як яе не пускалі… Адцягвалі за прыгожыя чорныя валасы… Я дароўвала ёй усё… Я любіла яе…

Раніцай мы хорам спявалі (ціха напявае):

Мацней за ўсе святы на свеце мы любілі Першамай. Нам выдавалі новыя паліто і новыя сукенкі. Усе паліто аднолькавыя, і ўсе сукенкі аднолькавыя, і ты не заўважаеш, што яны аднолькавыя. Ты пачынаеш іх абжываць. Нам выдавалі хлапечыя трусы — дзяўчынкам і хлопчыкам. Нам казалі, што гэта Радзіма пра на думае, пра нас клапоціцца. Нам казалі, што Радзіма — наша мама. Перад першамайскай лінейкай выносілі ў двор вялікі чырвоны сцяг… Грымеў барабан… Мы строіліся… Нам раздавалі маленькія чырвоныя сцяжкі… Памятаю, як прыязджаў нейкі генерал, віншаваў нас. Усіх мужчын мы дзялілі на салдат і афіцэраў, а гэта быў генерал. Мы лезлі на высокі падваконнік, караскаліся на яго, каб убачыць, як ён сядаў у машыну і махаў нам рукой. «Ты не ведаеш, што такое — тата?» — спытала ў мяне Валя Кнорына. Я не ведала…

А потым у мяне таксама з'явіліся пухіры пад пахамі. Яны лопаліся, было гэтак балюча, што я плакала. Ігар Каралёў пацалаваў мяне ў шафе… Мы вучыліся ў пятым класе… Я пачала ачуньваць… (Смяецца.)

Быў у нас Сцёпка… Рукі складзе, быццам ён з некім удваіх, і кружыцца па калідоры, як у вальсе. Сам з сабой танцуе… Нейкую сваю музыку слухае… Нам смешна… Ён ні на кога не зважае, быццам ён адзін жыве… Мы не разумеем… Нам дзіўна… Яго нават да лекара вадзілі…

Не магу болей… На сёння досыць… Іншым разам… Я выжыла… Мяне ўратавалі… Лекары ўратавалі маё цела… Але я з сабой пакончыла… Гэта не перадаць… Гэта не растлумачыць… Тым вечарам, калі пусціла ў кватэру газ… Вы думаеце, я не хачу жыць? Я вельмі хачу жыць… (Маўчыць.) Цікава, вось тыя людзі, што працуюць на могілках, як яны ставяцца да смерці? Яны ж штодня — на могілках… Яны нікому не прызнаюцца, што працуюць на могілках… Нікому не распавядаюць… Ім сорамна, няёмка ці страшна?

Мой сын кажа, што я жыла на могілках… Што я — ненармальная… Нармальны б чалавек гэтага не вытрываў…

Яны мне кажуць… Мае дзеці… Што я — сапсаваны, што я — звыродлівы чалавек… Я вырасла на могілках… Што мне патрэбна зона… Гэтыя рамкі… Я ў іх нарадзілася… (Замаўкае.)

Што ўспамінаць? Што, уласна, у мяне было? Ігар Каралёў пацалаваў мяне першы раз у шафе, і я выжыла…

…Я жыла ў дзетдоме да шостага класа. Калі я пайшла ў шосты клас, да мяне прыехала мая мама. У лагеры мама адседзела дванаццаць гадоў. Мне дванаццаць гадоў, і дванаццаць гадоў мама была ў лагеры. Мы з ёй так і падлічвалі: колькі мне гадоў, столькі ў яе прайшло тэрміну.

Я памятаю, як яна прыехала па мяне. Ёй дазволілі забраць мяне. Каб нам жыць разам. Пад восень. Мяне хтосьці аклікнуў:

— Анечка! Анютачка!

Ніхто мяне гэтак не зваў. Я ўбачыла жанчыну з чорнымі валасамі і закрычала:

— Мама!!!

Яна абняла мяне з гэткім жа адчайным крыкам:

— Татачка!

Малою я была вельмі падобная да бацькі.

Але выявілася, што мы з мамай не разумеем адна адну. Я шчыра верыла, што ў нас шчаслівае дзяцінства. Хацела хутчэй уступіць у камсамол, каб змагацца з нейкімі невідочнымі ворагамі. Каб яны не зруйнавалі наша самае шчаслівае ў свеце жыццё… А мама плакала і хварэла. Мы паехалі па дакумены ў Караганду, адтуль нас накіравалі ў ссылку… У Сібір… Горад Бялова… Недзе за Омскам…

Па дарозе адзначаліся ў НКУС, нам увесь час загадвалі: ехаць далей. Дагэтуль не магу бачыць вячэрніх агнёў у дамах. Нас выганялі з вакзалаў, мы ішлі на вуліцу. Свяціліся агні ў дамах, там былі людзі, яны жылі ў цяпле, яны грэлі гарбату. Нам трэба было пастукацца ў дзверы і папрасіцца. Гэта было самае страшнае… Ніхто не хацеў пускаць начаваць…