Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

— Бог стварыў чалавека паводле вобразу свайго, гаротная плоць. — І як што Айцэн, спалоханы блюзьнерствам, падымае руку, кажа: — Нічога, уладзіцца жыць, загартуецца, навучыцца й адбівацца, і гора таму, хто ёй кінецца напярэймы.

Пасьля ўстае ад агню і кажа, што пара ісьці, герцаг чакае. Айцэн лічыў, што атрымае аўдыенцыю пасьлязаўтра, ну, заўтра, і цяпер ледзь ня стогне, што добра прыклаўся да віна; дым ідзе з мазгоў, нагаворыць рознага глупства перад самымі Яго герцагскай мосьцю. Але Ганс хапае яго за каўнер і вядзе празь цёмную анфіладу памяшканьняў, якія адчыняюцца адно ў адным, толькі зрэдзь мільгане на сьцяне паходня, аж туды да багата разьбёных дзьвярэй, якія нібыта самі сабою расхінаюцца перад ім і адкрываюць карціну княскага гера.

Той, нядбала адкінуўшыся на падушках у ці то крэсьле, ці то на лежаку, кашуля расшпіленая на горле, магутная машня штаноў прадбачліва расшнураваная, на плечы накінуты яркі халат; у адной руцэ трымае срэбны кубак, зь якога піў, другою адганяе ўбакі дам, якія, больш-менш адзетыя, бавілі зь ім спакушальныя бавы, і знакам падклікае Айцэна да сябе.

— Так, так, — кажа ацяжэлым языком, спрабуючы падвесьціся, — вы, значыцца, той самы вучоны доктар фон Айцэн з Гамбурга, так горача рэкамендаваны мне маім тайным радцам?

Лёйхтэнтрагер дае Айцэну ў бок штурхаля, на які той сьпешна кланяецца й адказвае:

— Той самы, Ваша герцагская мосьць.

А Лёйхтэнтагер дадае:

— Гер супэрінтэндэнт палка абараняе вучэньне Лютэра ва ўсіх справах і верна прапаведуе супроць усялякай ерасі й супроць тых, якія ўхіляюцца ад сапраўднага Эвангельля; у яго таксама выдатны тонкі нюх на такога роду шэльмаў, аж ня ўмыкнецца ад яго аніводзін з тых, хто сее паняверку, падкопвае парадак і начальствы, будзь тое духоўны, будзь сьвецкі.

— Пахвальна, — кажа герцаг Адальф, — такі нам якраз і патрэбен, — і як што яму нарэшце ўдалося сесьці роўна, кажа далей: — Бо мы надумалі пабудаваць у Шлезьвігу царства божае, у якім кожны хрысьціянін павінен трымацца запаведзяў, як тое наказвае Лютэр; і павінны ў ім, царстве божым, дзе Мы — найвышэйшы царкоўны ўпраўца, усе быць аднаго духу, і з катэдры павінна абвяшчацца адно, а ня другое, пра што вы мне рупіцца мецьмеце, гер доктар, і дзеля чаго Мы вас яшчэ сёньняшняй ночы назначаем супэрінтэндэнтам і найвышэйшым царкоўным інспэктарам у маім герцагстве, каб лад і спакой панавалі ў народзе, асабліва цяпер, калі я іду вайною на мяцежныя Нідэрланды.

Гаворыць, а сам чакае, поўны гонару за такую складную і ўдалую прамову, што скажа вучоны госьць пра магутнасьць герцагскага інтэлекту; але той стаіць, як нямы, і толькі лупіць бельмы, быццам здань угледзеўшы: але гэта яго забаўніцы, як адразу здагадваецца герцаг, аж так скавалі позірк пабожнага чалавека, ці правільней, адна зь іх, і ён глядзіць і дзівіцца, як застылы, пакуль гер тайны радца ня штурхае яго ў бок. Тут толькі Айцэн схамянаецца, глыбока кланяецца, як гэта зрабіў першым разам, і кажа, ах, як ён уражаны веліччу герцагавых намераў і тым даверам, якім Яго герцагская мосьць ахінаюць яго, зь якой вось прычыны яму аж на так доўга язык адняло й як ён ні пра што так ня марыць, як толькі каб мерай сваіх сьціплых сіл узяць удзел у пабудове царства божага ў Шлезьвігу; але хай Яго герцагская мосьць не абмінуць увагай, што ён мае жонку й дзяцей і што, як яно гаворыцца, комін дыміцца мусіць.

На што герцаг загадвае свайму тайнаму радцу, каб той паклаў на стол, на якім быў поўны беспарадак з кубкаў і келіхаў і дарагіх недаедзеных талерак, папяровы скрутак са стужкай і пячаткай і даў геру супэрінтэндэнту: гер супэрінтэндэнт ужо будзе задаволены; а ў якасьці свайго першага службовага абавязку гер супэрінтэндэнт павінен напісаць талковую малітву за ўдачу фландрскага паходу, якая ўжо заўтра раніцай будзе прамоўлена перад войскам, а пасьля ва ўсіх кірхах герцагства. Аддаўшы такім чынам належнае ўрадавым справам, Адальф робіць доўгі глыток, адкідваецца на падушкі й знакам кліча да сябе другую даму справа, якая дагэтуль стаяла наўскос ад герцагскага крэсла за ім у цьмяным сьвятле сьвечак, вельмі панадна абапершыся на статую грэцкага бога Прыапа.

— Графіня Эрэнтрой, — кажа ён, — вы, як мне здаецца, знайшлі шанавальніка ў асобе нашага новага царкоўнага інспэктара; вы пэўна заўважылі, як ён глядзеў на вас так не пахрысьціянску; альбо, магчыма, вы сустракаліся дзе-небудзь раней?

Графіня нахіляецца да герцага, пры гэтым формы яе грудзей, з выгодай для іх, адкрываюцца больш выразна, і завостранымі губкамі прыпячатвае пацалунак на Яго герцагскай мосьці прыпацелы лоб і кажа: