Уладзімір Някляеў - Лабух

Скрыпка — высокародная, вытанчаная жанчына, ні ў чым не здольная спрасціцца праз сваю дасканаласць. Яна настолькі дасканалая, што ўдасканаліць яе немагчыма. Яна, як дао. І ў абсалютнай дасканаласці яе драма.

Віаліна — імя скрыпкі. Яна італьянка — і праз тое страсная. Бацька яе —італьянскі немец Гаспар Дунфапругар, пра якога мала хто ведае. Ён, можна сказаць, фізічны бацька, а духоўныя бацькі Віаліны — Андрэа Амаці, Антоніа Страдзівары, Джузэпе Гварнеры... Яны ўдыхнулі ў Віаліну таямнічы голас.

Па іх смерці шмат хто спрабаваў разгадаць таямніцу голасу Віаліны. Сотні сёстраў яе разбіраліся на часткі, асобна даследваліся дэкі, абячайкі, грыфы, формы эфаў... Праз дзвесце год француз Клод Вільём вырашыў, што таямніцу разгадаў: яна ва ўзросце дрэва. Ён пачаў штучна старыць у печах дрэва, з якога вырабляў скрыпкі. Яны насамрэч загучалі амаль як у Амаці і Страдзівары, але праз сто гадоў анямелі. Усе як адна.

Як вам такое?..

Усе, як адна, знямелі...

Ніхто не ведаў, чаму анямелі скрыпкі Клода Вільёма — і іх таксама разбіралі на часткі, каб даследваць дэкі, грыфы, абячайкі... Дзіцячыя гульні дарослых людзей: пры кожным зручным выпадку ўсё разбіраць на часткі. А таямніца не ў частках...

— А ў чым?.. — бяссільна пыталася Ніна, тузаючы скрыпку майстра Міколы Савіцкага, на якой гралі яе бацька, дзед, прадзед... — Ну ў чым, скажы? Што я раблю не правільна?..

Я не мог сказаць, што яна робіць не правільна, бо яна ўсё рабіла правільна, як вучыў прафесар Румас, сам навучаны яе дзедам... Але лакава-вішнёвая скрыпка майстра Міколы Савіцкага, якая густой сілай гуку, што роўна запаўняў любую канцэртную залу, найбольш нагадвала голас скрыпак Гварнеры, Ніне ва ўвесь голас не гукалася. Нават у бетховенскім канцэрце, які сам кладзецца пад пальцы.

— На мне ўсё скончылася... Проста на мне ўсё скончылася... — здагадвалася Ніна, слухаючы магнітафонныя запісы бацькі. — Чуеш, як яна ў яго гучыць?.. Нават на магнітафоне.

Мусібыць, Ніна пра сапраўдную прычыну таго, чаму ў яе скрыпка не гучыць, здагадвалася, але я казаў, што не, нічога не скончылася, яшчэ не выявілася, і змусіў Ніну — ужо з Камілай на руках — давучыцца ў кансерваторыі, каб апраўдалася перад бацькам.

Бацька Ніны, геніяльны скрыпач, згарэў на пажары — і якраз праз сямейную рэліквію, скрыпку майстра Міколы Савіцкага... Бацькі не было дома, калі загарэлася, ён прыбег у самае полымя, кінуўся ратаваць скрыпку, шукаў да апошняга, а скрыпку ўжо вынесла дзесяцігадовая Ніна; са страху забылася, не паспела сказаць...

У час, дарагая Лі-Лі, у час усё казаць трэба, бо нехта можа згарэць...

Камілу толькі маленькую скрыпка цікавіла, як цацка, вучыцца граць на ёй Камілу было не змусіць, яна ні перад кім не была вінаватая. Ніна ж зацята змушала дачку да таго, да чаго яе саму некалі змусілі, бо як гэта: у такой сям’і — і не граць на скрыпцы? Каб змусіць, скарыстоўвала ўсе сродкі: угаворы, подкупы, пагрозы — не дзейнічала нічога. Каб змусіць, распавядала сямейныя легенды пра дзеда і прадзеда, расказала ў рэшце рэшт пра смерць бацькі, пасля чаго Каміла да скрыпкі наогул не дакраналася...

— Вазьму і спалю, — гразіла ўнучка геніяльнага скрыпача пры ўсё радзейшых спробах Ніны зрабіць з яе скрыпачку. — Ці раструшчу, паб’ю на часткі!

І Ніна здалася... Яна б, можа, і сама скрыпку спаліла ці раструшчыла, пабіла б на часткі, але не ставала на тое характару...

Ведаеш, Лі-Лі, я разумеў, што ты не ўся мая, але думаў, што хоць тая частка цябе, якая са мной, мне належыць, а аказалася — не: няма ў табе таго, што некаму б належыла...

У Ніна па-за тым, што было маім, ні каліўца не заставалася. Ніна, як стала маёй, так і была маёй разам са скрыпкай, бацькам, дзедам, прадзедам, не кажучы ўжо пра Камілу — і я помню гэта, Лі-Лі...

Расказаць табе пра Марту?.. Яна цікавіць цябе больш, чым Ніна, Ніну ты ведаеш.

З Мартай як было?.. Марта спавядала прынцып трох купак, па якім, як ёй уяўлялася, шчасліва пражылі яе бацькі і далёкія продкі. Адна купка — маё, другая — тваё, трэцяя — наша. І адно з другім і трэцім ні ў якім разе не блытаць і не змешваць... Яно справядліва, так і павінна быць, я і не працівіўся. Толькі прынцып прынцыпам, а жыццё жыццём, жыццё само па сабе блытаніна. Там перабраў, тут недадаў, недзе перамяшаў, запазычыў... А Марта ўсё больш педантычна адстойвала сам прынцып — і ўсё болей нагадвала лабарантку з прабіркамі...

Урэшце прынцып перамог. Марта вылічыла (да гэтай пары не ведаю, як?), што майго ў нашым нічога не засталося і, забраўшы ў мяне Роберта, пайшла. У Роберце, выходзіла, майго таксама нічога...