Арлоў Уладзімір - Сланы Ганібала

У палёце з Варшавы стуардэса прапанавала пасажырам сьвежы нумар рэспэктабэльнага выданьня пад назовам «Gazeta Swiąteczna». Чакаючы багаж, шукаю ў ёй паведамленьняў зь Беларусi. Адзiная знойдзеная навiна: падрыхтаваны ўказ аб стварэньнi ў раёнах, якiя мяжуюць з Польшчай, Украiнай i балтыйскiмi дзяржавамi, добраахвотных дружынаў дапамогi памежнiкам. На нататку зьвяртае ўвагу і мой сусед-паляк. Чаму такiх дружынаў ня будзе на расейскай мяжы? — пытаецца ён i чуе загадкавы адказ: каб у нашых прыбiральнях нiколi не было туалетнай паперы.

Чэрвень-лiпень, 1995

За што Авiн забiў Кавеля

Сэнтымэнтальнае падарожжа

Нiякi Тарквамада з усiмi сваiмi «гiшпанскiмi чаравiкамi» ды iншым спэцпрычындальлем ня выцягнуў бы зь мяне й дзясятай долi таго, што здатны здабыць чырваналобы «Iкарус», якi раз на месяц вязе мяне з Наваполацку ў Менск. З пэрону яшчэ махае мне сын расейскага афiцэра В. Мудроў, якi вырас там, дзе яго зусiм ня сеялi, i зрабiўся беларускiм пiсьменьнiкам, а ў выстылы салён, што ашчадна захоўвае лёгкi хвалёўны водар паленае гумы, ужо ўрываецца вясёлы рой прыгадак i асацыяцыяў, даўно i надзейна, здавалася, забытых падзеяў i iмёнаў, рэалiзаваных i неажыцьцёўленых сюжэтаў. Да мяне паварочваюцца хмурныя няголеныя твары колiшнiх сяброў, i адразу некалькi параў дасканала адсьлiгаваных жаночых ножак пачашчаюць пульс i прымушаюць бразгаць ключамi ад таямнiцаў. Гэты як быццам зусiм звычайны аўтобус насамрэч — стварэньне надзвычай высокаарганiзаванае i, калi хочаце, нават падступнае: яно выдатна ведае ня толькi тое, якой дарогаю мяне везьцi, але і тое, дзе набраць хуткасьцi, а дзе крыху загамаваць, каб нейкая марудлiвая згадка не засталася самотнiчаць на ўзбочыне.

Адразу за аўтавакзалам праплывае аднапавярховая камянiца рэдакцыi газэты з досыць двухсэнсоўнаю назваю «Хiмiк», у якой я болей за дзесяць гадоў зарабляў на хлеб i вiно i напiсаў першы аповед — пра пеўня, што жыў на адным з наваполацкiх гаўбцоў.

Там, дзе цяпер унiвэрсытэцкiя карпусы, тады разьлягалася зусiм не гарадзкая лугавiна. Спачатку на ёй зацьвiталi дзьмухаўцы, а потым — рамонкi i смолкi, сярод якiх проста пад рэдакцыйнымi вокнамi запякалiся на сонцы даўганогiя iстоты з канспэктамi. Iстоты часта падыходзiлi да майго аблюбаванага матылькамi-крапiўнiкамi разнасьцежанага вакна папрасiць закурыць альбо пазычыць пустую шклянку, дэманструючы зьлёгку прыкрытую купальнiкам ахвоту блiжэй пазнаёмiцца з манатоннымi журналiсцкiмi буднямi за шчыльнымi зялёнымi шторамi, i напрыканцы кожнага траўня я пiсаў галоўнаму рэдактару заяву з просьбаю ўвесьцi на летнi пэрыяд даплату за шкоднасьць. У вынiку падобных вiзытаў мой малодшы калега, што дзяжурыў па нумары, назаўтра разам з падпiсчыкамi зь невялiкiм зьдзiўленьнем убачыў на першай паласе фатаздымак, акуратна надрукаваны дагары нагамi, а мой старэйшы калега пазнаёмiўся з установаю, дагэтуль вядомаю ў горадзе пад бяскрыўднай абрэвiятураю НКВД, што расшыфроўваецца як «Новополоцкий кожвендиспансер». (У тыя часы фасад НКВД аздабляў выцьвiлы лёзунг «Имя и дело Ленина будут жить в веках».)

Вечарамi ў маiм рэдакцыйным кабiнэце зьяўлялiся наведнiкi, цiкавейшыя за легкадумных дзённых мятлушак i стракозаў. Аднойчы ў 1980-м, калi маскоўскiя iдэолягi пакутлiва вырашалi, як адсьвяткаваць 600-годзьдзе Кулiкоўскае бiтвы, каб не пакрыўдзiць братнi татарскi народ, мае дзьверы асьцярожненька адчынiў ахайны дзядуля з пульхным партфэлем i ўстрывожанымi вачыма, што мiжволi прыводзiлi на памяць позiрк пралетарскага паэта Iвана Бяздомнага пасьля апісанага Міхаілам Булгакавым вядомага здарэньня на маскоўскiх Патрыяршых сажалках. Згаданая акалiчнасьць змусiла мяне iнстынктыўна трымацца так, каб памiж мною i вiзытантам абавязкова заставаўся пiсьмовы стол. З гарачага дзядулевага шэпту я даведаўся, што мой госьць удзельнiчаў у Кулiкоўскай сечы, а ў партфэлi — напiсаныя да яе юбiлею ўспамiны.

Да разраду лiтаратараў належаў i полацкi марак рыбалоўнага флёту, якога недзе за ньюфаўндлэндзкiмi банкамi пацягнула за сабой, балюча выцяўшы аб борт, штармавая хваля, што і падказала марскому вандроўнiку iдэю й фабулу будучага раману. Навылёт прапахлы селядцамi манускрыпт пачынаўся бліскучай фразай: «Стране нужна рыба», а завяршаўся падрабязным (з коштамі ў валюце і рублях) сьпiсам падарункаў, набытых аўтарам у розных кутках сьвету для былой нявесты — няўдзячнай здрадніцы.

А вунь за тымi трыма вокнамi зьбiралася нашае лiтаб’яднаньне «Крынiцы», сябры якога за прамiнулыя гады выдалi цэлую бiблiятэку. Аднак гэтым разам асобы, чые iмёны ўжо трапiлi ў падручнiкi i энцыкляпэдыi, пакiдаюць мяне ў спакоi, а зь пяшчотаю згадваецца сьцiплая паэтка, што каля камiну сваiх жаночых успамiнаў павiнна заўсёды думаць пра лiтаратуру зь цiхай удзячнасьцю. Часам я намагаюся ўявiць яе аблiчча й думаю, што яно ня можа быць звычайным, як не была ардынарнаю і яе творчая мэтода, якая назаўсёды застанецца ў аналах калi не ўсяго айчыннага прыгожага пiсьменства, дык, прынамсi, яго полацкае плынi. Рэч у тым, што ў днi нашых досыць частых лiтпаседжаньняў прыблiзна аб адзiнаццатай гадзiне вечара я здымаў трубку i чуў у слухаўцы прыемны мужчынскі голас. Ён рэкамэндаваўся як «муж адной вашай паэтэсы» й ветлiва цiкавiўся, калi мы маем разыходзiцца. Я сумленна адказваў, што каля поўначы, i запэўнiваў клапатлiвага сужэнца, што па-рыцарску праводзiм усiх нашых дам дадому. Так доўжылася гады тры, пакуль таямнiчы голас, адступiўшы ад завядзёнкi, не папрасiў перадаць нашай паэтцы, што сёньня ён зойдзе па яе сам. Я мусiў запытацца, як клічуць прадстаўнiцу гэтай iдылiчнай сям’i i пачуў абсалютна не знаёмае нiкому iмя, пасьля чаго спакойна патлумачыў, што ягоная ўладарка толькi што пайшла.