Арлоў Уладзімір - Сланы Ганібала

Зараз ты можаш уявіць, як гэтае, самае цёплае й ласкавае, самае чыстае ў тваім вандроўным жыцьці мора на такой вось, да калена, глыбіні забрала жыцьцё твайго колішняга суседа Міколы Селешчука, мастака з заўсёднай затоенай ў нібыта вясёлых вачах тугою. Зачаравана гледзячы на хвалі, ты ўяўляеш, як Мікола гушкаўся на іх, адно ня тут, а на італійскім беразе, і гульня фантазіі не палохае цябе, а толькі мацней вабіць да небясьпекі. Ты разганяесься па ўтрамбаваным прыбоем жвіры, даеш нырца ў высачэзную хвалю, усплываеш на глыбіні, павялічваеш адлегласьць ад берагу мэтраў да ста і гушкаесься хвіліну, пяць, дзесяць. Узьлятаеш, падаеш, апынаесься паміж двума рухомымі зялёнымі мурамі, з радасным заміраньнем сэрца зноў узьлятаеш... І тады зьнячэўку цябе апаноўвае дзікі страх: а раптам схібіш, не затоіш, калі трэба, дыханьне, не ўпільнуеш моманту, дасі хвалі пракаціцца церазь цябе, забіць вадой лёгкія... Ты ліхаманкава плывеш да берагу, ды страх — дрэнны хаўрусьнік, і хваля ўсё ж накрывае цябе. Глытаеш салёную ваду, задыхаесься, аднак бераг ужо пад нагамі, і празь дзесяць крокаў ты расьцягваесься на цёплым ручніку, яшчэ лепш разумеючы, як адляцела ў вырай таленавітая Міколава душа.

Ёсьць меркаваньне, што літаратуру ад бэлетрыстыкі адрозьнівае наяўнасьць мэтафізыкі. Магчыма, такі крытэр вызначэньня «сапраўднасьці» можа прэтэндаваць на ўнівэрсальнасьць. У творах Міколы Селешчука мэтафізыка заўсёды прысутнічала. Не абышлося безь яе і ў ягонай сьмерці: кажуць, гэта здарылася назаўтра пасьля паездкі ў Рым, дзе Мікола марыў пабыць ад самага дзяцінства.

Брук

Чарнагорскі Котар, вядомы ўжо дваццаць тры стагодзьдзі, найбольш уразіць цябе не затокай — самым паўднёвым у Эўропе ф’ёрдам, які Бэрнард Шоў назваў найпрыгажэйшым кутком сьвету; не тысячагадовым саборам Трыфана з адсечанай галавой сьвятога ў срэбнай рацы; не тэатрам, дзе колькі вечароў бавіў Напалеон Банапарт.

Наймацней цябе ўразіць тутэйшы гарадзкі брук — то крэмавы, то вясёлкавы, то бел-чырвона-белы. Высьлізганы да амаль люстранога бляску (па ім, напэўна, можна коўзацца, як па лядовых дарожках), ён грэе, робіць стамлёныя ногі сьвежымі і пругкімі, запрашае зьняць красоўкі ды пахадзіць басанож. Сваю жыцьцядайную энэргію ён перадае нават табе, чужынцу, — каб ты, няхай на гадзіну, пачуўся тут сваім, адказным за чысьціню й спакой, за рэнэсансавыя, гатычныя й барокавыя фасады, за старасьвецкія ваканіцы, за якімі хаваюцца сучасныя плястыкавыя вокны, за мову, якой гавораць цемнавалосыя смуглявыя дзеці...

Пабыўшы ў Котары, ты разумееш, чаму ў тваім дзяцінстве і юнацтве ў Менску, Полацку, Віцебску ішло зацятае змаганьне з брукам, які зразалі бульдозэрамі або закатвалі пад асфальт. Табе цікава, якую энэргію будзе выпраменьваць той штучны брук, што цяпер похапкам кладуць паўсюль ад тваёй сталіцы да Пружанаў.

Ціхае кананьне кірыліцы

У котарскай кнігарні зьвяртаеш увагу на падручнік «Вучым лацінку». Ты зьдзіўляесься, бо аніводнага надпісу на кірыліцы — ні ў рэкляме, ні ў мэню кавярні, ні ў графіці — ты так і не сустрэў. Абсалютная большасьць кніжак — таксама на лацінцы. Кірыліца ціха канае ўва ўсёй Чарнагорыі. Лацінка ўжо дамінуе і ў Сэрбіі. Пасьлядоўна трымаюцца за кірыліцу, гэтаксама, як і за юліянскі каляндар, адно праваслаўныя манастыры й храмы.

Ты ня хочаш шпурляць камяні ў кірыліцу, на якой сам пішаш і чытаеш пакуль што ўдвая хутчэй, але ўся лёгіка разьвіцьця эўрапейскай цывілізацыі падводзіць да думкі, што чарнагорская сытуацыя некалі паўторыцца на тваёй радзіме, дзе зьявяцца і цалкам афіцыйныя падручнікі і кнігі ў той графіцы, якой пісалі й друкаваліся вашы першыя клясыкі.

Крыжы

Крыжы на чарнагорскіх цэрквах вельмі часта — не вэртыкальныя, а гарызантальныя, раўналежныя зямлі. Магчыма, проста таму, што вэртыкальныя лініі ў горнай краіне і без таго маюць яўную перавагу, і воку хочацца ад іх адпачыць. А магчыма, чарнагорцы прыдумалі гарызантальныя крыжы, каб душам з вышыні іх палёту лацьвей было пазнаваць свае храмы.

Выспа сьвятога Стэфана

Гэтая шырока разрэклямаваная быццам бы адзіная ў сьвеце выспа-гатэль запомніцца табе не нумарамі, дзе раскашавалі Сафі Лярэн і Сыльвэстар Сталонэ, а кветкамі магноліі, што нечакана запахлі цынамонам і цёплымі мамінымі булачкамі-птушкамі. Ты, малы, прагна зьядаў булачку або дзьве, а ў астатніх употай выкалупваў самае смачнае — вочкі-разынкі, пасьля чаго абліваўся горкімі сьлязьмі, шкадуючы гаротных птушачак, якія праз тваю прагавітасьць зрабіліся невідушчымі.