Алесь Пашкевіч - Сімъ побѣдиши

Час і зімнія маразы атушылі непакору, але для гісторыі Іван Віскаваты ўсё ж мусіў пакінуць у летапісе наступны квяцісты запіс, які загадана было да Раства чытаць гласарам на ўсіх сходах і ў цэрквах: «Мнози худоумные человецы или, прямо рещи, безумныя и тщедушныя, негодоваху и роптаху на самодержца своего, яко самому ему землю свою губящу и паче злее ратныхъ, и не щадящу, и не брегущу людей своихъ. Онъ же, предобрый в самодержцехъ, не похвалы тленные себе взыскуя, да славенъ будетъ в родехъ мужествомъ, якоже и Македонский Александръ, до край земли дошедъ и смерти не убежа, или прежде его бывый Ликиний царь, до четырехъ градовъ дошедъ и столпове тамо постави и свое имя в писанияхъ. Сей же не о такой славе подвизашеся, но о своемъ царствии тружашеся, думающаго ради составления мирскаго, о благостоянии святыхъ церквей и устроении земскомъ, и о тишине всего православного християнства, да не паки бы поработитися поганыя казанцы…».

Тры дывізіі паветрана-дэсантных войскаў напрыканцы лета былі спешна перадыслацыраваныя да мяжы Горна-Касоўскай аўтаномнай вобласці. На ўзмацненне ім перакідваліся адна танкавая і дзве мотапяхотныя брыгады. Час «Ч» быў прызначаны на 4 гадзіны раніцы 1 верасня, а агульнае кіраўніцтва зводнай групоўкай узяў на сябе прэзідэнт, па Канстытуцыі — галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі краіны. Словам — правіцель, а нейкія недавяркі не хочуць прыняць гэтага… Нічога, ён прымусіць іх слухаць, і — не толькі за сталом!..

Гэта была ўжо трэцяя вайсковая аперацыя. Папярэднія не дасягнулі належнага выніку: сепаратысты і бандфарміраванні абміналі блок-пасты і, па-партызанску нападаючы на вайсковыя часткі і злучэнні, раствараліся ў горнай «зялёнцы» па вядомых толькі ім сцежках — і аніякія «Грады» не маглі іх адтуль выбіць. Вось і давялося правіцелю адкінуць усе іншыя дзяржаўныя клопаты, абкласці на нарадзе гора-генералаў мацюкамі — і брацца самому тушыць горны пажар.

Хоць, ёлкі-палкі, яшчэ два гады таму і ў жахлівым сне не мог уявіць падобнага: аўтаномная вобласць, 80 % жыхароў якой на выбарах прагаласавалі за яго, а кіраўніцтва кожную сустрэчу запэўнівала ў вернасці, узяла ды паўстала супраць цэнтра! Вырашыла адасобіцца, пагуляць у незалежнасць!

Першы трывожны званок прагучаў не ад спецслужбаў. Патэлефанаваў сам кіраўнік Горна-Касоўскай вобласці Гардынаў і, між іншага, пачаў плакацца пра ўнутраныя цяжкасці, сепаратныя і пратэстныя настроі, малаколькаснасць сілавых і праваахоўных структураў ды беднасць іх тэхнічнага забеспячэння.

Што ж, трэба — дык трэба. Вылучылі яму і дадатковыя бюджэтныя сродкі, і навейшай спецапаратуры ды зброі падкінулі, і падатковымі паслабкамі надзялілі… Супакоілася ўсё ці не на год, а затым — як гром з неба: дэпутаты-абласнікі не без падачы Гардынава абвяшчаюць аб суверэнітэце і незалежнасці свайго краю! Ад’еліся, бачыш, і галаву паднялі! І як не падняць, калі ў іх пад носам на сродкі цэнтра былі адкрытыя і распрацаваныя багатыя нафтавыя радовішчы! Далей розуму не патрабавалася: бяры ды прадавай гатовае!

У той жа дзень ён выклікаў Гардынава да сябе на размову. Круціўся той як вуж, але ўсё ж выехаў. Аднак мала таго, што спазніўся на аўдыенцыю на дзве гадзіны, дык яшчэ заявіўся ў шортах ды бейсболцы! Нібыта не толькі нутром сваім, але і знешнім выглядам цвердзіў сваю незалежнасць, а то і грэблівасць да вышэйшай асобы. Ды і да ўсёй дзяржавы, якая яго некалі выцягнула з каменнай глухамані, вывучыла ды апранула ў генеральскую форму… Ён, бачыце, пра нацыянальную ідэнтычнасць ды гонар продкаў успомніў! Яшчэ адзін месія аб’явіўся…

Правіцель, не хаваючы раздражнёнасці, заместа прывітання грэбліва абурыўся:

— Ты б яшчэ да мяне ў трусах прыпёрся! Ці горны вецер з галавы ўсе былыя веды аб субардынацыі выдзьмуў? Я табе прэзідэнт ці як?!!

Гардынаў спакойна агледзеў суразмоўцу — здалося, нават усмешлівыя агеньчыкі прабеглі па чарнявых зрэнках — і загаварыў аднатонна, як па пісанаму:

— З дня прыняцця Народным сходам Горна-Касоўскай аўтаномнай вобласці Дэкларацыі аб незалежнасці вы, Іван Уладзіміравіч, не з’яўляецеся для ягоных грамадзянаў кіраўніком. Страціла для нас правамоцнасць і колішняя канстытуцыя, навязаная цэнтрам…

Ён яшчэ хацеў штось дагаварыць, але жахлівы крык перарваў яго:

— Во-он, сукін сын!!! Я з цябе не толькі твае трусы, але і скуру спушчу!..

— Не забывайся, маёр, што — як-ніяк — з генералам гаворыш, — зноў спакойна, але з грознай упэўненасцю адказаў Гардынаў. У любы час гатоў сустрэцца з табой на дуэлі за сукіныя словы. Калі, канечне, знойдзеш мужнасці…