Кастусь Акула - Беларусы, вас чакае Зямля

Завiталi… Не, хiба гэта неадпаведнае слова. Уварвалiся ў Лiтоўцы з бальшака й пакуль сяляне вымяркавалi хто, што й чаго, навала пачала распаўзацца па хатах, сьвiранах, хлявох. Чулiся крыкi, лаянка, стралянiна. Людзi ў зялёным гаварылi парасейску i адразу пачалi шукаць нажывы. Вiдаць, што мелi ў гэтым набiтыя рукi, бо ведалi ў якiя куткi заглядаць. Ламалi дзьверы, страляньнем нiшчылi замкi. Вёска цi раз ужо рабавалася бальшавiцкiмi бандамi, рук тут надта не пагрэеш. Нойбольшы быў спрос на самагонку. Кмiтаваму Тодару давялося расстацца iз сваiм запасам. Не памаглi ягоныя праклёны й Аўдолiны заклiнаньнi. Другiм ходкiм таварам аказалiся конi й сяляне, хутка спанатрыўшы, хавалi iх у лесе.

Антось Дзяркач загадаў Нiне мiгам завесьцi каня ў балота, туды на Марылiн горб, а сам, што лепшае, як сала, хлеб, мяса, яйкi й масла схаваў у сваю нару, якую апошнiм часам ладна пашырыў i ўмацаваў. Ён-жа наказаў i бацьком, каб пахавалi харчы. Такiм чынам, калi тры «цыганы» прыйшлi да яго на двор, Антось стараўся спатолiць заядлага Ромку. Згорбiўшыся, казырок на лоб, сядзеў на прызьбе й гладзiў сабаку.

— Хадзяiн дома? — спытаўся старэйшы, з двумя паскамi на пагонах.

— Я хазяiн, — спакойна, прыглядаючыся яму, адказаў Антось.

— Лошадзь iмееш?

— Нiма.

— Как то на хадзяйстве i лошадзi ня iмееш?

— Учора парцiзаны забралi.

— Анi зьдзесь былi?

— Ага, былi. Паласавалiся.

«Ваяка» стаяў на нагах няроўна, але трымаўся зухавата. З кiшэнi портак тарчэла ручка нагана. Ягоныя сябры наперавес трымалi савецкiя стрэльбы.

— Что значыт паласавалiся?

— Значыць усю вёску абабралi.

«Ваякi» пераглянулiся.

— А водку iмееш? — пытаўся старэйшы.

— Ды не, нiма. Адкуль яе мець, тую водку.

— Будзем iскаць.

— Шукайце.

Аббегалi хату сьвiран, кладоўку й нiдзе не палакамiлiся нiчым.

— А ты пачаму нi ў парцiзанах? — спытаўся зноў старэйшы Антося.

— А чаму мне там быць? Вы-ж зь iмi ваюеце?

— Ну эта наша дзела.

Ромак вурчэў. Антось стрымлiваў сабаку. Адно адшпiлi яму зашчапку ад скуранага каўняра, адразу кiнецца на чалавека, саб'е яго з ног. Пры помачы Ромка мог-бы Антось iз трымя справiцца, але што будзе, калi iншыя налятуць? Лепш не.

Бацька загадаў Януку ўцякаць iз кабылай у лiпавiцкi лес.

— Не марудзь, жыва!

— А нашага здыхляка таксама забiраць?

— Якому чорту ён трэба? Жыва, уцякай!

Янука не давялося спанукаць. «Здыхляком» называлi недалужнага каня, якога зацяганая й зьняможаная кабыла перадчасна прывяла на сьвет незадоўга пасьля вывазу лесу «па трыццаць кубаметраў ад лошадзi». Конь i еў неахвотна, рос худы, ледзь валюхаўся з нагi на нагу. Калi хто стараўся падганяць яго да працы, пазiраў на яго крыўднымi вачмi. I запраўды жаль яго, недалужнага, было.

Янук з кабылай прабыў у калiшнiм панскiм ляску, на самым краю яго, можа пару гадзiнаў, назiраючы што ў вёсцы робiцца. Гэтак, як ён, апынуўся тут i Стась доктараў iз бацькавым канём. Стась малоў усякую нясуладзiцу, якую Януку надакучыла слухаць. Таксама тут-жа, у лiку некаторых iншых гаспадароў, апынуўся й сам солтыс Паўлоўскi з канём. Лясок гэты ляжаў з боку вёскi супрацьлеглага ад бальшаку, таму людзi мелi час уцячы сюды з коньмi.

Калi Янук вярнуўся дадому, задаволена зiрнуў на бацьку, але адразу вымяркаваў, што нешта дрэннае сталася.

— Што такое, тата?

Бацька адказаў не адразу. У яго дрыжэла нiжняя вусьнiна.

— Ты-ж падумай, сынок, што за зладзюгi! Забралi здыхляка й Мiколу. Ну й навошта iм два калекi?

— Iз возам?

— Няўжо-ж…

— Дык што на воз нагрузiлi?

— Ды нiхай iх трасца, нiхай яны тым падавяцца. Нагрузiлi што награбiлi.

— Людзi, мусiць, конi пахавалi, дык нашага, нядошлага, забралi.

— Алi што зь iх, з двух калекаў.

— Нi пацягнiць, дык прыстрэляць. А куды яны паехалi?

— У Гаравацкую пушчу. Няўжо-ж яны на гэтых бандытаў?

На падходах да Докшыцаў, у лясной паласе, што была пад кантроляй «начных уладаў», якiя гэтта панавалi i ўдзень, адбылося злучэньне «цыганоў» Гiль-Радыёнава з бальшавiцкiмi бандамi Жалязьняка. I наступнага дня ранiцай яны заатакавалi Докшыцы. Калi выразiцца дакладней, гэта ня была нiякая атака, а паглынаньне малога й слаба ўмацаванага раённага мястэчка вялiкiмi масамi зьдзiчэлых людзей, што нарэшце набралiся адвагi, каб вырвацца зь лесу. Докшыцкi гарнiзон палiцыi й Немцаў доўга ня вытрымаў цiску навалы й мала каму зь iх пашанцавала выратавацца. У гэны дзень пачынаючы ад старшынi раёну Пархвяновiча й школьнага iнспэктара Ворана, загiнула ўся беларуская адмiнiстрацыя. Зьдзiчэлая «армiя», пасьля лiквiдацыi ўраднiкаў, налётам рабавала ўсiх мясцовых жыхароў. Хто супрацiўляўся, таму прыпiсвалася супрацоўнiцтва з фашыстамi. Тут-жа й кара.