Сяргей Тымнэтыкай: Маскоўская Аўтаномная Акруга

Ад перакладчыка

Твор чукоцкага пісьменьніка Сяргея Тымнэтыкай будзе цікавы беларускаму-літвінскаму чытачу тым, што аўтар, спрабуючы паказаць рэальныя дачыненьні расейцаў-маскавітаў да сваіх суседзяў, перакуліўшы іх дзеля гэтага з ног на галаву, побач з чукчамі і маскавітамі ўвёў у дзеяньне раману, як галоўных герояў, яшчэ і літвінаў. Тым самым ён падкрэсліў, што літвіны-беларусы таксама маюць багатую і старажытную гісторыю і маглі б стаць годным эўрапейскім народам. Калі б умовы склаліся спрыяльна для ніх.

У расейскім тэксце размовы паміж літвінамі адбываюцца на літвінскай (беларускай) мове. Паколькі ў перакладзе на беларускую мову асноўнага тэксту гэтая асаблівасьць губляецца, я вырашыў вылучыць тыя беларускамоўныя фразы літвінскай лацінкай.

Таксама дазволіў сабе ўнесьці маленькую карэкціроўку, замяніўшы ў адным сказе назву Менск на Вільню. Калі аўтар дапускае той варыянт, што Літва датрывала да нашых дзён у межах свайго росквіту, дык і сталіцай, безумоўна, засталася б Вільня - палітычны, эканамічны, культурны і рэлігійны цэнтр Літвы, славянскае, а не жамойцкае места. Менск ніяк не мог прэтэндаваць на статус сталіцы, цалкам магчыма, што ён застаўся б невялікім правінцыйным местам. Таму ў размове паміж Уладзімерам і Вынтэнэ, калі ён, гаворачы пра стасункі Літвы з суседзямі, кажа: "Цяпер Кіеўская Русь – незалежная ад Менску." - я сваім одумам зьмяніў фразу наступным чынам: "Цяпер Кіеўская Русь – незалежная ад Вільні."

“Упершыню чукчы ў пісьмовых крыніцах узгадваюцца ў 1641г. у cувязі з тым, што ў раёне Калымы яны напалі на расейскіх зборшчыкаў ясака (падатак пушнінай зьбіраемы з абарыгенаў). Варта зьвярнуць увагу, што гэта была агрэсія з боку чукчаў.”

“А калі б тады, у XVII стагоддзі, чукчы дайшлі да Масквы? Магчыма ж такое…”

- А я вось яшчэ показку прыгадаў, - данеслася знізу. – Прыехаў маскавіт у Анадыр, пасяліўся ў гатэлі. Ну, яму, як-бы, гавораць: як захочаце есьці, замоўце абед па тэлефоне. Ну, дзень ён з пакою не выходзіць, ну, два. Адчыняюць дзьверы… А ён бегае вакол тэлефона і крычыць: Тэлефона-тэлефона, а маскавіт кушаць хоча!”

Унізе зарагаталі.

- А вось яшчэ. Прыехаў маскавіт з Анадыру, прывёз з сабой электрычны чайнік. Яму кажуць: “Дык у цябе ж у хаце электрычнасьці няма!” А ён: “Маскавіт не дурны, маскавіт гняздо купіў!”

Ізноў выбух рогату.

Вынтэнэ зрабілася гідка. Яна цішком зірнула на мужчын. Валасы ў іх крыху светлыя, а вочы – круглыя. Самі ж мяшаныя з тубыльцамі! Кім былі іх продкі? Волжскімі баўгарамі? Ці мардвінамі? А можа, тымі ж няшчаснымі маскавітамі? Але гэтыя лічаць сябе чукчамі.

Вядома ж, чукчамі! Ганарлівымі ўладарамі, народам-духаносцам. Старэйшымі братамі ўсіх астатніх – каракаў, якутаў, маскавітаў… Хоць, якія яны маскавітам браты?

Чаму яна, Вынтэнэ, не фанабэрыцца? Бо ж магла б! А што, карэнная анадырка, чыстакроўная чукча. І валасы ў яе, між іншым, сінявата-чорныя. І вочы беззаганна вузкія. Проста “вышэйшая раса”. Хоць пазуй для плякатаў Чукоцкага нацыянальнага адзінства…

- Купіў маскавіт распушчальную каву. Чытае інструкцыю: “Вазьміце чайную лыжку кавы…” Сыпле каву сабе ў рот. “Заліце кіпенем…” Ліе сабе ў горла кіпень. “Памяшайце…” Круціць жыватом. А потым скардзіцца: “Вох, і прыдумаюць жа гэтыя чукчы!”

- Гы-гы-гы! – адгукнуліся спадарожнікі.

Вынтэнэ ўціснулася ў верхнюю лаўку. Хацелася сказаць ім штосьці рэзкае. Хаця навошта? Яны ўсё роўна не зразумеюць. Адкуль ім ведаць, што да 1641 года маскавіты лічыліся ўмелымі ваярамі? Што іх баяліся ня толькі суседнія народы, але нават каракі і юкагіры? Ды што там! Нават чукчы не адразу здолелі ўтаймаваць іх….

- Маскавіт-пастух убачыў машыну. Падыйшоў, прыгледзеўся… Кранае покрыўкі і кажа: “Гума!” Кранае пярэднюю шыбу – “Скло!”

Дакрануўся да выпускной трубы – “Самец!”

Здавалася што купэ трэсьне ад рогату. Усе паглядзелі ў бок Вынтэнэ – як баба адрэагуе?

Вынтэнэ ўдавала, што спіць. Больш за ўсё яна баялася, каб мужыкі не пачалі чапляцца. Іх тры, а яна – адна. Хто ведае, што ім прыдзе да галавы. Але спадарожнікі аказаліся адэкватнымі. Распавялі яшчэ колькі показак і паваліліся спаць. У Казані яны сышлі. Вынтэнэ засталася ў купэ сама.

***

За Ўладзімірам адчулася, што Масковія блізка. За вокнамі з’явіліся першыя статкі кароў. Каровы пасьвіліся, быццам звычайныя алені. Як на малюнках у дзіцячай кніжцы пра Эўропу!