Сяргей Тымнэтыкай: Маскоўская Аўтаномная Акруга

Ён цалаваў дзяўчыну ў шчаку. Лашчыў па галаве, быццам малое.

- Ды што ты, Уладзь, - сказала Вынтэнэ. – Са мной усё добра.

Яна заплюшчыла вочы.

- Прыляцім ужо амаль, - чула яна. – Доўгасьці няма зусім…

Потым было Белавозера – стойбішча на тысячу жыхароў. У цэнтры яшчэ захаваліся старажытныя руіны. Складана сказаць, што гэта была за яранга і для чаго яна прызначалася. Але, мусіць, нешта вялікае і значнае. І, вядома ж, дачукоцкага часу. Вынтэнэ зрабіла здымкі.

Доўга затрымлівацца не давялося. Усюдыход павёз экспедыцыю ў “дзярэўню” Глушкава. Аказалася, што “дзярэўня” зусім ня ўласнае імя. Гэта проста маскоўскае слова, якое абазначае “стойбішча”.

Глушкоўскае сельскае паселішча налічвала сотню чалавек. Галоўная вуліца называлася “Моладзевай”. На яранзе з бэтону вісела шыльдачка: “Вясковая рада”. Рада была падрапаная, яе не пашкодзіла б пафарбаваць.

- Дык вы, значыцца, зь Літвы? – спытаў старэнькі маскавіт.

- Зь Літвы, - адказаў Уладзь. – Здагадацца як Вы здолелі?

- Я тут, аднак, старшыня, - патлумачыў дзед. – Мяне становішча абавязвае ведаць. Ды ўжо ўся вёска ведае. Зухі бадай ужо разьнесьлі вестачку.

- А моваю маскоўскаю гаворыце Вы?

- Як жа ж не гаварыць, гутарым паціхеньку…

Уладзь перайшоў на маскоўскую гаворку.

Стары зьдзівіўся.

- Ды дзе ж вы так навучыліся? – спытаў ён па-чукоцку.

Уладзь ізноў загаварыў па-маскоўску. Старшыня завагаўся і пераўшоў на родную мову.

- З чужынцамі-прыежджымі на чукоцкай яны гаворку падтрымліваюць, - шапнула Хрысьціна Вынтэнэ. – Нават калі прыежджы маскоўскаю размаўляе.

- А чаму? – спытала анадырка.

- Сорам маюць да сваёй гаворкі. Думаюць: карыстаешся роднай мовай, значыцца дзікун, нячукча.

Вынтэнэ зрабілася сумна.

- Няўжо гэта мы іх такімі зрабілі? – прамовіла яна.

- Віны няма пэрсанальна ад цябе…

Літвінка палашчыла яе па плячы.

***

Старшыня забыўся на комплекс непаўнавартасьці . Яны з Уладзем гаманілі па-маскоўску. То спрачаліся, то пагаджаліся, то жартавалі. Вынтэнэ не разумела ні слова.

- Пра што яны? – час ад часу пыталася яна ў Хрысьціны.

Тая перакладала павольна, зь цяжкасьцю падбіраючы чукоцкія словы. Вынтэнэ зразумела, што заўтра - нейкае сьвята, і што этнографам дазволілі прыняць удзел у ім. Сьвята называлася мудрагеліста: "Кра́сная Го́рка". Відавочна, яно сымбалізавала прыход вясны.

Старшыня запрашаў да сябе ў хату.

Начаваньне будзе адбывацца там, - казала Хрысьціна. – Ежа ўвечары таксама ў тым збудаваньні.

- Хата ў мяне невялікая, - сказаў старшыня. – Ды месца ўсім хопіць. Цяснота – не крывота.

Ён патлумачыў, што жанчынам дадуць асобны пакой. Мужчынам жа – Уладзімеру й Вінцуку – прыдзецца спаць на падлозе, каля печкі.

***

За вакном зрабілася зусім цёмна. Гаспадар запаліў газавую лямпу. Госьці сабраліся вакол стала.

- Зараз “malitva” будзе прачытана ім, - шапнула Хрысьціна. Здавалася, што яна ўзяла Вынтэнэ пад сваю апеку.

- Што?

- Malitva.

Вынтэнэ ня стала перапытваць.

Старшыня махнуў рукой – таксама, як і Ўладзімер каля “carkva” ў Крамлі. Літвіны паўтарылі жэст. Стары загаварыў. Астатнія паўтаралі сьледам. “Гэта каб адганяць духаў” – здагадалася Вынтэнэ. Дзіўна. Літвіны ж такія адукаваныя людзі. Няўжо яны ва ўсё гэта вераць? Вынтэнэ ня была рэлігійнай. Да шаманаў хадзіла толькі на сьвяты, ды й тое – за кампанію. Яе стамлялі доўгія абрады, сьмяшылі заклінаньні. “Не, я не атэістка, - думала дзяўчына. – Я веру ў духаў. Але чаму я павінна камунікаваць зь імі праз шаманаў?!” Яна глядзела на тубыльцаў. Іх твары былі ўрачыстымі. Яны сапраўды верылі. І вера яднала маскоўскага дзікуна й прафэсара зь Менску…

***

На вячэру была грэчка зь мясам. Вынтэнэ ўпершыню ў жыцьці пакаштавала ялавічыну. Амаль як аляніна, толькі смачнейшая. А можа, ёй так здалося? Проста надта ўжо тут хвайна! Неяк усё проста. І, адначасова…

Гаспадар пляснуў сабе ў лоб.

- Эх, як жа гэта я забыўся! – Сказаў ён па чукоцку. – У мяне ж водачка прыхаваная!

Ён палез за печку.

- Што такое “жводачка”? – не зразумела Вынтэнэ.

- Harełka, - шапнула Хрысьціна.

Больш зразумела ня стала.

Стары прынёс пляшку з празрыстай вадкасьцю. Пасьля напой разьлілі у шклянкі. Ад “harełki” ішоў моцны запах. Амаль атрутны. Вынтэнэ здагадалася, што гэта.

- Я не ўжываю наркотыкаў! – сказала яна.

Усе паглядзелі на яе.

- Бойся не, - сказала Хрысьціна. – Калі ты бачыш, мы п’ем усе, благога няма зусім.