Альгерд Бахарэвіч - Сарока на шыбеніцы

Яны апынуліся на шырокім двары, завярнулі за рог, і Вераніка пабачыла доўгі шэраг белых аднапавярховых будынкаў. Вартавыя на вышках адразу заўважылі іхную маўклівую кампанію, павыкідалі недапалкі, выпрасталіся, камэндант весела пагразіў ім пальцам. Вераніка імкнулася не адставаць ад Яго, яна адчувала недзе ўнізе жывата, што толькі Ён, і ніхто іншы, здолее абараніць яе, калі што, у гэтым небясьпечным месцы. Ён ішоў, неяк зусім па-новаму, па-чужому сьцяўшы вусны, у яго была хада моцнага чалавека, паходка сапраўднага мужчыны, і Вераніка адчайна імкнулася не любавацца ім адкрыта. Воддаль, праўда, усьлед за імі, рухаліся ахоўнікі, але ж занадта далёка, як падавалася Вераніцы; здарыцца нешта – яны ж не пасьпеюць, дый зброя ў іх – толькі дубінкі, што выглядалі надзвычай непераканаўча. Інспэкцыя між тым збочыла ды яны ўвайшлі ў адзін з будынкаў. Унутры ён нагадваў казарму, Вераніка ведала, як выглядаюць казармы, езьдзіла неяк да брата, калі той служыў, і ім паказвалі, было якраз нейкае сьвята... Чыста засьцеленыя ложкі, тумбачкі, плякаты... Наступны пакой быў не такі, тут на сьценах віселі пажоўклыя фатаграфіі, быў беспарадак, сохлі нечыя нагавіцы на вяроўках, стаяў пад ложкам дзіцячы гаршчок, на паліцы сярод кніг задраў уверх вочы тоўсты кітайскі бажок. Фотаапарат журналіста ажыў, зачырыкаў цікаўнай птушкай... “Выйшлі прагуляцца”, – патлумачыў камэндант, махнуўшы рукой на вокны, праз мутныя разводы на якіх прабівалася сонца. Яны зайшлі ў яшчэ адзін пакой, на канапе ляжаў стары фашыст ды чытаў з атрутнай усьмешкай газэту, ён скасавурыўся на візытантаў, але зрабіў выгляд, што яго гэта не датычыцца, толькі памяняў месцамі закінутыя адна на адну ногі ў цёплых шкарпэтках. Камэндант з гаркотай уздыхнуў ды разьвёў рукамі перад тварам Чэслава Карлавіча. Вераніка з абурэньнем пазірала на фашыста, гэта ж трэба, хамства якое, ёй хацелася хаця б што-небудзь сказаць, ці заахвоціць да дзеяньняў ахоўнікаў, якія замерлі ў дзьвярных проймах.

“А я вось цябе адразу пазнаў, Панасенка,” – прамовіў раптам Чэслаў Карлавіч. “І не ўдаю, што мы незнаёмыя...”. Панасенка кінуў на іхную кампанію паўзьверх газэты ўважлівы погляд ды нехаця сеў, пачасаўшы калена. “Як маешся, Панасенка? Хаця што гэта я: маешся, адно слова...” Чэслаў Карлавіч задуменна зірнуў на сьцяну з фатаграфіямі. Панасенка дрыготкімі рукамі надзеў акуляры ды ўтаропіўся на інспэктараў, аднак позірк ягоны нічога асаблівага не выяўляў. “Скаргі ёсьць? Можа, пажаданьні?” – Чэслаў Карлавіч зрабіў знак Вераніцы, і яна пасьпешліва дастала блякнот, забыла загадзя дастаць, вось разява. “Можа, доктара выпісаць больш дасьведчанага, а то гэты ваш... Ён жа толькі нядаўна з мэдінстытуту...”. Фашыст паматляў паволі галавой. “Панасенка...” – працягнуў Чэслаў Карлавіч няўхвальна. “А мог жа жыць як чалавек... Стары хворы дурань, а туды ж, у фашысты...”. Камэндант стаяў побач з такім выглядам, быццам заляпіў бы зараз Панасенку аплявуху, лёгка так, добразычліва, ад перажываньняў за лёс гэтага дурня... Міжволі ўтварыўшы ў дзьвярох кароткачасовы натоўп, яны выйшлі.

На двары было гэтак жа пагодна, пахла глінай, у падсохлых лужынах вэндзіліся бледна-ружовыя чарвякі. Адзін будынак, другі, трэці. Маладыя фашысткі, адна цяжарная, пабачыўшы Вераніку ды яе спадарожнікаў, перайшлі на другі бок вуліцы – але гэта ж сапраўды была вуліца, пераконвала сябе Вераніка: вышак з вартавымі не было відаць, калі не падымаць вачэй угару, за драцяной сеткай маладыя фашысты ціха гулялі ў футбол, на дзіцячай пляцоўцы корпаліся ў пяску дзеці, раздражнёна спрачаліся пра нешта каржакаватыя мужыкі ля ганку, ну, дрэваў тут не было, але іх і ў сталіцы не перад кожным домам знойдзеш... За што ім такое, вырадкам фашысцкім, ды яны ж, напэўна, самі сюды стараюцца трапіць, на ўсё гатовае, сапраўдны санаторый-прафілякторый, – у Веранікі ажно горкі камяк засеў у горле. Школьнае, нават падлеткавае пачуцьцё справядлівасьці прымусіла яе сьціснуць кулакі – тысячы падманутых, скарыстаных, зьнявечаных гэтымі нелюдзямі гукалі Вераніку, цягнулі да яе пальцы, патрабуючы справядлівасьці, мацяркі пакалечаных салдатаў ды найлепшыя людзі краіны, вучоныя ды паэты, а зь імі Магда й Віктар Вецер прасілі Вераніку адпомсьціць за іх, спыніць заразу... Яна насамрэч дагэтуль уяўляла лягерныя парадкі стражэйшымі. “Неяк многа ў вас народу на вуліцах”, – нахмурыўся Чэслаў Карлавіч. “Працоўны дзень, а яны тут лайдачаць... Ты пачатак васьмідзесятых памятаеш, камэндант?”. “Ніхто без даведкі ў бараках не сядзіць”, – запярэчыў камэндант, – “У нас з гэтым строга”. Чэслаў Карлавіч усьміхнуўся. “А як наконт сальда сёлета?”. Камэндант пакрыўдзіўся: “Магу паказаць...” Вераніка йшла за іхнымі сьпінамі ды думала пра тое, што на месцы камэнданта мусіць быць Ён, і на месцы Чэслава Карлавіча таксама, і на іншых месцах, у тым ліку ў яе ложку, над яе валасамі, штоночы, штораніцы, увесь, увесь, цалкам, дарэшты, дашчэнту, вось тады можна будзе гаварыць пра справядлівасьць. “А вось тут у нас могілкі, будзеце глядзець?” – камэндант запаволіў хаду. – “Ну што вы на мяне так пазіраеце, куды ж нам іх дзяваць... Крэматорыя ня маем“. Вераніка падняла на Яго вочы, Ён засьмяяўся, ацаніўшы жарт. За чыгуннай агароджай між шэрых помнікаў хадзіў пахілы чалавек ды стрыг траву.