Альгерд Бахарэвіч - Сарока на шыбеніцы

***

На сваёй новай працы Вераніка хутка зразумела, што на два дзясяткі наведнікаў за дзень абавязкова знойдзецца адзін вар’ят. Пагатоў яе папярэджвалі, усе, ад Ларысы да Чэслава Карлавіча. Вар’яты зь цяжкасьцю выседжвалі чэргі ды ўваходзілі ў кабінэт з выглядам людзей, якім бюракраты замінаюць уратаваць сьвет. Такім асобінам заўжды хацелася або большага, чым дазвалялі законы, або не таго, чым займаўся аддзел Веранікі. Службовае паветра доўгіх калідораў кепска дзейнічала на іхныя нетрывалыя душы, гэта былі неахайныя людзі з блукаючымі позіркамі, падобныя да рэлігійных фанатыкаў ці да рэўматычных лунатыкаў. Спачатку Вераніка шкадавала іх, шторазу імкнулася абнадзеіць, цярпліва выслухоўвала неверагодныя крывавыя гісторыі, запісвала імёны... Але пасьля ўцяміла, што гэта толькі надае ім сілаў. Ларыса, якой паскардзілася Вераніка, правяла зь ёй кароткі інструктаж, і справы наладзіліся: зразумеўшы, хто перад ёй, Вераніка не давала размове разгарэцца, выправаджвала вар’ята, а калі той пачынаў пагражаць, раіла напісаць скаргу на імя главы адміністрацыі. Дзевяць зь дзесяці ветліва лаяліся й больш не прыходзілі. Некаторым яна адказвала пісьмова: “У адказ на Ваш зварот паведамляем Вам, што, на жаль, у бліжэйшы час...” і далей па тэксьце.

Вар’яты назалялі, але ня надта. Аднак знаходзіліся і ўпартыя. Напрыклад гэты дзядуля, ягонае прозьвішча ведаў увесь аддзел: Гілюк. Ён быў упэўнены, што Вераніка – самае маладое й таму найслабейшае зьвяно ў аддзеле, і таму трэба біць сюды. Даўно й беспасьпяхова Гілюк хацеў арганізаваць за кошт адміністрацыі загадкавую акцыю, нешта кшталту нефармальнай сустрэчы барацьбітоў з фашызмам – ён кожны раз завітваў са стосам зашмальцаваных лістоў, на якіх падрабязна была расьпісаная праграма будучай вечарыны, з выступамі невядомых нікому фальклёрных калектываў, бэнэфісам нейкага дамбрыста-самавука, лекцыяй пра іншаплянэтнікаў, успамінамі вэтэранаў, вершамі маладых паэтаў з суполкі “ПаЛІТрух” пад кіраўніцтвам Любові Сукубовіч і нават торцікам і гарбатаю на заканчэньне. “Нельга забыць!” ці “Нельга стрываць!” – прыкладна пад такім лёзунгам мелася адбыцца мерапрыемства. Вераніка добра ведала, што адміністрацыя не выдзяляе грошы на прыватныя праекты, што ў адміністрацыі наогул небагаты бюджэт, што мэрыя дае раёнам толькі на самае неабходнае... Да таго ж падобныя акцыі й так праводзіліся адпаведнымі ведамствамі ледзь не штотыдзень, і на іх запрашаліся лепшыя людзі краіны, якія выступалі там, дарэчы, без ганарару. Але Гілюк, як зразумела Вераніка, хацеў правесьці сваю, несанкцыянаваную, пэрсанальную імпрэзу, гэта была, так бы мовіць, як вучылі ва ўнівэрсытэце, “ініцыятыва зьнізу”. Гілюк завітваў да Веранікі ўсё часьцей, бывала, яна йшла з абеду, а ён ужо сядзеў у чарзе ды падскокваў, лез цалаваць руку, а потым пераможна пазіраў на суседзяў. “У маёй унучкі прычоска дакладна як у вас, і валасы такія самыя, сьветлыя, вы зь ёй як дзьве кроплі... Славяначкі...” – пускаў сьліну Гілюк у кабінэце, і Вераніка ўяўляла сябе на месцы Гілюковай унучкі або, што страшней, нявесткі... З часам паміж Веранікаю і Гілюком, які не ўспрымаў аніякіх довадаў, а толькі ныў: “дзеля людзей, дзеля нашых дзяцей”, усталявалася нейкае падабенства адносінаў. “Ну добра, а прычым тут іншаплянэтнікі?..” – кісла запыталася неяк Вераніка, і Гілюк, высачэзны стары ў дзіравым пінжаку, ускочыў ды пачаў мераць кабінэт сваімі шырокімі крокамі, лямантуючы пра тое, што айчынныя фашысты знаходзяцца ў змове з самымі пачварнымі формамі іншаплянэтных цывілізацыяў. Часам Вераніцы здавалася, што ён зьдзекуецца, і ёй хацелася холадна кінуць: “Такімі рэчамі не жартуюць“, але стары быў, хутчэй за ўсё, проста бяскрыўдны хворы. “Дык што скажаце, Вераніка Андрэеўна?” – пытаўся Гілюк, трасучы рэкамэндацыямі, даведкамі і ордэнамі. “Фінансуеце? Ці мне ў панядзелак зайсьці...”. Вераніка зморана намацвала нагамі туфлі пад сталом. “Мы ж вам давалі афіцыйны адказ!” Стары пакрыўджана пасьміхаўся ды працягваў заціснутыя ў хударлявых пальцах лісты з гербам гораду... Ён, відавочна, прыходзіў ужо ў шаленства ад непрабівальнасьці Веранікі, але спыніцца ня мог, не прывык здавацца змагар, не прывык капітуляваць перад нейкім дзяўчом... І Вераніка гэта бачыла.

***

“...Я ўблытаны ў нешта; у што менавіта? Я пытаўся пра гэта ў сябе ўголас. І шматгалосае рэха пакоя шэптам адказвала мне: “У што ж?”...”

Я любіў мыць ёй валасы. Яна прыходзіла да мяне ў лёгкай сукенцы, у сваіх амаль нябачных туфлях, і прывозіла каву ў пакеціках, і распавядала пра тое, што ніяк ня можа звыкнуцца з тым, што яна ўжо не студэнтка, пра тое, што кожны дзень адчыняе шуфляду стала й бярэ ў рукі дыплём, што ўчора прыяжджала цётка, і бацька ледзь не сарваўся, давялося на ім віснуць, каб не куляў чаркі, і так год за годам, і што атрымалі ліст ад брата – я сам зьдзіўляўся сваёй цярплівасьці, сваёй цікавасьці да яе аповедаў, я яе ніколі не перапыняў, а потым засьпяваў яе на кухні, калі яна нюхала незадаволена свае падпашкі, і сам нюхаў іх, і мы пасьпешліва йшлі ў залю, узяўшыся за рукі, і кахаліся. А яна не перапыняла сваіх гісторый і спрабавала ўявіць сабе будучую працу ў Цэнтры дзіцячай творчасьці, а я думаў: вось, дажыўся, яна ж заб’е мяне сваёй балбатнёй, але мая ўвага мне не папарадкоўвалася, мы зноў пілі каву, і мая галава балела – і тады я йшоў мыць ёй валасы. Яна распраналася ды залазіла ў ванну, пакорліва схіляла галаву пад струмень, я стаяў напагатове з шампунем у жмені ды пачынаў рытуал – я мог важдацца зь яе валасамі доўга, нібы дзіця ў пясочніцы, будуючы зь пены й валосься ўяўныя зоркі ды сьпіралі... Яна стаяла на каленках, з заплюшчанымі вачыма, у белай кароне, і толькі зрэдку, трымаючыся за край ванны й раз-пораз закранаючы кіпцямі маё сьцягно, выцірала вольнай рукой лоб. Мноства нязначных падрабязнасьцяў праступае на гэтым чыстым аркушы, нібы над ім расьціснулі вішню, і сок маляўніча запырскаў тое, міма чаго заўсёды абыякава прасьлізгваў заклапочаны погляд. Яна ніколі не змывала шампунь пад кранам, не, я браў загадзя падрыхтаваны тазік з вадой патрэбнай тэмпэратуры ды асьцярожна, як старажытны цырульнік, выліваў, нібы храсьціў яе – людзі з мокрымі валасамі выглядаюць больш шчырымі, больш адкрытымі, у іх безабаронныя вочы. Яна абхоплівала сябе рукамі ды дрыжэла. Я ня зводзіў вачэй зь яе сьпіны, якая плаўна сплывала ў цёмны жалабок, з ружовай шыі, дзе толькі што варухнулася радзімка. Мыць жанчыне валасы – ці ня самая інтымная ласка. Паспрабуй пацягніся прагна ніжэй – і чароўнасьць пагасьне, нібы цудоўны таямнічы верш скончыўся раптам грубым палітычным заклікам.