Валянцін Акудовіч: Мяне няма: роздумы на руінах чалавека

Мне кажуць (сёньня я чую гэта з усіх бакоў), што Я — найвялікшая каштоўнасьць. Большая за дзяржаву, нацыю, рэлігію і, магчыма, нават за самога пана Бога.

Ня ведаю, можа, які іншы чалавек і зьяўляецца такой значнай цацай, толькі ня я. Я ня бачу асаблівай цаны ў нейкай колькасьці арганікі, выдзеленай з агульнага кантэксту “жывога рэчыва” даўно набытымі нагавіцамі і зацыраваным свэдрам.

Я — гэта семдзесят кіло костак, тлушчу, цягліц і вадкасьці чырвонага колеру, зьмешчаных у колькі там квадратных мэтраў бляклай скуры. Дадайце сюды трошкі нэрваў, два-тры хаценьні, некалькі запазычаных думак... Вось і ўсё.

А мне і згэтуль і адтуль: ты цэнтар сусьвету, апірышча быцьця і, зусім верагодна, ягоны сэнс.

Я торгаю вуха, ушчыкваю клуб і як той андэрсанаўскі хлопчык, толькі ня весела, а з сумам, пярэчу: “Чалавек голы”.

Я ганарлівы, як засьцянковы шляхцюк, але гэта ўжо занадта. Што, я сябе ня ведаю? Зь якой-такой ласкі — найвялікшая каштоўнасьць, за што такая пашана?

Магчыма, іншых гэта не цікавіць, а мяне дык надта: як раб божы стаўся самакаштоўнай цацай? Калі чалавек спрычыніўся да сэнсу быцьця, чаму ссунуў на сябе гэты сэнс?

А было нават так: “І паказаўшы рукою Сваёю на вучняў Сваіх сказаў: вось маці Мая і браты Мае: бо хто будзе выконваць волю Айца Майго, Які ёсьць у нябёсах, той Мне брат і сястра, і маці”.

Гэта нават больш за адмаўленьне ад сябе — адмаўленьне ад маці дзеля прыналежнасьці да ідэі.

Ідэя, сэнс і сутнасьць быцьця знаходзіліся па-за асобай да той пары, пакуль ня ўзьнікла пытаньне: ці вольны чалавек у сваім зямным выбары, ці пан ён над сваімі немудрагелістымі ўчынкамі?

З гэтага пытаньня спакваля высьпеў гуманізм.

Гуманізм — гэта чалавек, вылуплены з-пад шкарупіны субстанцыі Бога.

Ува ўлоньні гуманізму канчаткова сфармаваўся эгаізм.

Рэнэсанс, справакаваны ідэяй гуманізму (ці наадварот?), паспрыяў разьняволеньню эгаізму, надаў яму імпульс для выяўленьня раней прытоенага патэнцыялу.

Сэнс чалавека — чалавек. Сам дзеля сябе, сабою цалкам і абсалютна завершаны. Найвялікшая каштоўнасьць.

Наймагутную духоўную крызу не змаглі стрымаць ні контррэфармацыя XVI-XVII стагодзьдзяў, ні камунізм XX. Зрэшты, чаму крыза?

Напэўна, ужо сёньня мы можам разглядаць гісторыю чалавецтва як эвалюцыю эгаізму. Ад інстынкту самазахаваньня да пабытовага эгаізму і далей праз гуманізм да татальнай самадастатковасьці.

Гуманізм паступова выціскае хрысьціянства, як і ўсе іншыя не-эгаістычныя канцэпцыі прысутнасьці чалавека ў сьвеце. Апошняй яго ахвярай стаўся калектывізм.

На зыходзе XX стагодзьдзя эгаізм няўмольна датрушчвае тыя ідэі, якія яшчэ месьцяцца па-за асобай. Чалавек перакуліў сьвет на сябе, і эгаізм заняў мейсца пануючай духоўнай ідэі.

Ёсьць тое, што ёсьць, і калі эгаізм перамог усе іншыя магчымасьці быцьця, то, значыць, сапраўды няма ў прасторы і часе нічога, што было б больш значным за чалавека. Значыць, і сапраўды няма нічога больш важнага за гэтыя семдзесят кіло костак, тлушчу, цягліц і вадкасьці чырвонага колеру, зьмешчаных у колькі там мэтраў бляклай скуры.

Але, але... Рэч у тым, што асабіста я не хачу быць месьцішчам абсалютнага сэнсу, бо ня бачу ў сабе, зь якога боку ні глядзеў, адпаведнага абсалюту зьместу. Больш таго, з кожным днём для мяне робіцца выразьнейшым разуменьне канчатковай бессэнсоўнасьці асобнага чалавека, якая вынікае зь яго не-абавязковай прысутнасьці ў жыцьці.

Пакінуўшы слоўныя мудрагельствы, сфармулюем гэта гранічна проста, быў асабіста ты альбо цябе не было і ніколі ня будзе — усё адно. І таму ў сьветапоглядным сэнсе менш за ўсё мяне цікавіць маё Я, а калі цікаўнасьць усё ж узьнікае, я адразу бачу, як з-пад яе покрыва вытыркаюцца рожкі эгаізму.

Я — голы чалавек на скразьняках часу, і калі шукаць нешта вартае ў зьвязку з маёй асобай, то гэта ня я сам, а мой этнас ува мне.

Я — гэта колькі там тысяч год і колькі там соцень каленаў майго роду, і ўся мая каштоўнасьць — гэта каштоўнасьць скарбонкі, у якую ссыпаны скарб, набыты нястомнай працай на працягу невядома якога часу. І калі я прыходжу да высновы, што я ўсяго толькі месьцішча, дзе мой этнас працягвае існаваньне з усімі сваімі тысячагодзьдзямі і каленамі, то амаль міжволі вымаўляю: мой бог — мой этнас.

Пры ўсёй відавочнай дэкляратыўнасьці гэтай тэзы, не абмінем увагай і тое, што рытарычна аблегчаная фігура хавае грувасткі падтэкст. Ён невымоўны, як і кожны падтэкст (трансцэндэнтны Бог — гэта таксама падтэкст існага)...