Анатоль Бутэвіч - Адвечны покліч Радзімы

А што да легенд, паданняў і небыліц, то яны незлічонымі маністамі атуляюць замак і яго гаспадароў. Пра “гарбаты” саркафаг, у якім нібыта пахавана князёўна, якая зімовым вечарам уцякла ад нарачонага замежнага прынца да каханага хлопца з просталюдзінаў. У чаканні яго прысела на лаўку і замерзла, не ведаючы, што яе абранніка схапілі княскія слугі.

Пра вялізны камень, названы Пярсцёнкам Марысі, і вадаспад “Слёзы Марысі”. Легенда таксама звязвае іх з трагічным каханнем людзей, не роўных па багаццю. А ў гонар Марысі заснаваны знакаміты і адзін з багацейшых у Беларусі Нясвіжскі парк.

Пра Чорную даму Барбару Радзівіл – польскую каралеву, жонку Жыгімонта ІІ Аўгуста. Гэта яе не зацела бачыць побач са сваім сынам ягоная маці – ганарыстая і ўладная Бона Сфорца. Аднак моцнае каханне Барбары і Жыгімонта прабілася праз усе перашкоды. Не справілася яно толькі з няўдзячнай помслівасцю. Атручаная па загаду капрызлівыай каралевы, Барбара увасобілася ў прывід Чорнай дамы. З таго часу яна пасялілася ў Нясвіжскім замку і штоночы абыходзіць пакой за пакоем у пошуках свайго каханага. Ды нідзе не можа знайсці. Тады яна хаваецца ў глыбокія падзямеллі-лёхі, каб наступнай поўначчу зноў выправіцца ў безвыніковыя пошукі. Так доўжыцца ўжо больш за чатыры з паловай стагоддзі.

Азёры Беларусі. Гэтымі чыстымі вачамі даверліва ўзіраецца мая Радзіма ў далёкі і недасяжны сусвет, нібыта шукае там паразумення, спадзяецца на ўзаемны давер і спагадлівасць.

З незапамятных часоў вабіла беларуская зямля сваёй прыгажосцю, непаўторнай прыродай, чароўнымі пейзажамі. Цэлымі стагоддзямі і тысячагоддзямі неаднаразова прасавалі яе магутныя ледавікі, каб былі тут пагоркі з нізінамі, лясы з балотамі, рэкі з азёрамі.

Пазіраючы ў чыстыя вочы азёр, вышэйшыя нябесныя сілы пранікаліся да тутэйшай прыгажосці такой павагай, што не маглі псаваць яе. Нават суровы сівабароды Пярун пакідаў свае ўладныя і памаўзлівыя звычкі, калі праязджаў на грымотнай калясніцы над азёрнымі люстэркамі Беларусі. Бо хіба ж станеш рабіць крыўду людзям і прыродзе, калі пазіраеш у даверлівыя вочы-азёры, у люстраную рачную роўнядзь? А гэткіх чароўных люстэркаў на Беларусі – лічыць-не злічыць. Сярод іх сапраўды першай перлінай стала возера Нарач. Легенда пра яго паходжанне таксама звязана з люстэркам.

У адной з тутэйшых вёсак жылі прыгажуня Галіна і хлопец Васіль. Пакахаліся яны моцна, адзін без аднаго жыць не маглі. Васілёк умелыя рукі меў. За што ні возьмецца, усё зробіць адмыслова і прыгожа. Так і змайстраваў ён сваёй Галінцы люстэрка. Ды не звычайнае, а чароўнае. Зірнеш у яго – і пра свой лёс даведаешся.

А на месцы сённяшняга возера Нарач тады магутны бор шумеў. Ля яго несціхана шапталіся калоссем урадлівыя палеткі. Але гэта не асабліва радавала сялян, бо не яны з усяго пажытак мелі, а багаты і сквапны пан. Неяк раз убачыў ён прыгожую Галіну. Захацелася мець яе сваёй каханкай. Ды бацька стаў на абарону дачкі. Аднак не ўратаваў, хоць і заплаціў за тое сваім жыццём.

Тады за каханую заступіўся Васілёк. Уварваўся ён у панскі палац, забіў ненавіснага памаўзу-пана. Але і сам загінуў. Калі пра гэта даведалася Галінка, павалілася без прытомнасці, выпусціла з рук чароўнае люстэрка. Упала яно, растрэскалася на кавалачкі, якія адразу ж азёрамі сталі. А назвы іхнія – Нарач, Мястра, Баторына, Бледнае.

Галінчын каханы да гэтага часу блакітнавокімі васількамі прарастае ў прыазёрным жыце. Праз рэшткі чароўнага люстэрка любуецца на сваю незабыўную і мілую Галінку. Яна ж самотна-трывожнымі крыкамі чайкі дагэтуль абвяшчае ўсім пра сваё каханне. Спадзяецца, што знойдуцца спагадлівыя людзі, дапамогуць злучыцца з Васільком.

Шмат каго з творцаў натхняла гэтая легенда. Народны паэт Беларусі Максім Танк так напісаў пра тое:

А возера Нарач, прыгледзьцеся, сваімі абрысамі сапраўды нагадвае сэрца. Ці то Галінчына, ці то Васількова, але – добрае чалавечае сэрца. А мо гэта сэрца нашай з табой маці-Беларусі?

Народжанае ад чароўнага люстэрка, і само возера Нарач з’яўляецца чароўным. Яно не толькі лечыць, загартоўвае людзей, але духоўна ўзвышае і натхняе іх. Нездарма нарачанскія ваколіцы сталі найпершым беларускім курортам. Калі давядзецца табе трапіць на ўзбярэжжа нашага беларускага мора, плошча якога каля 90 квадратных кіламетарў, а найбольшая глыбіня амаль 25 метраў, прыслухайся, і ты пачуеш, як пра ўсё гэта захоплена расказваюць салаўі і шпакі, дзятлы і сініцы. Асабліва лебедзі-шыпуны, малыя крачкі, скапы, малыя паганкі, якія водзяцца толькі на Нарачы.