Георгій Валкавыцкі - У каменным крузе

— Куды пхнешся!? — асаджае мяне. — Не чуеш, што на дварэ?

Нічога не чую. Ляжу пад абломкамі бетону. Бачу толькі бетон і пыл. І трупы! Акрамя бетону прыціскае мяне і той украінец, што загарадзіў мне дарогу. Звальваю з грудзей бетон, выбіраюся з пад украінца: мёртвы, шырока разяўлены рот, у роце пясок і кроў. Як апантаны, па трупах, кінуўся я наўцёкі з кашмарнай явы. Спыняюся над ставам і не веру ў цуд: абмацваю сваю цялеснасць. Цэлы! І жывы!

А неба віруе. Дзе ратунак? Побач спешна скалочаны бліндаж. На даху вінтоўка. Немцы ўцяклі. Прысеў у бліндаж. З дрэў падаюць ссечаныя кулямі галінкі. Унізе, ля самай вады, прыстань. У падвале пралаз, выбіты снарадам. Два разы ў адно месца снарад не пападае. Туды! У падвале раскладзеныя матрацы. Тут і другая вінтоўка. Начная бярлога ваякаў, што пакінулі баявы пост. Тут буду чакаць рускіх.

Калі сцямнела, у пралазе з’явіліся цывільныя твары. Занялі парожнія матрацы. Кажуць, уцяклі з турмы. Разам і караталі ноч. Наверсе не сціхала страляніна. Пад раніцу сціхла. Адзін з суначлежнікаў пайшоў у разведку. Вярнуўся з добрай навінай: наш бераг занялі рускія. І я не чуў працяглага „Ура!”? — успомніліся савецкія кінастужкі. Але распытваю разведчыка пра разбіты ўчора бункер. Кажа:

— Ацалеў адзін канец. Можна туды прабрацца ровам.

Дык бывайце здаровы! У ацалелым тунелі сядзелі незнаёмыя лагернікі і савецкі салдат. Ішоў якраз артылерыйскі налёт. Рускія артылерысты абмалочвалі заняты пехацінцамі бераг і салдат хаваўся ад сваіх. Чамусьці змахваў на беларуса і я спытаў адкуль ён.

— З Сібіры, — у адказ.

Тым не менш, салдат паставіўся да мяне прыхільна, параіў выбірацца з горада.

Цікаўлюся ў лагернікаў:

— Што з рэштай?

— Ноччу выйшлі.

— А забітыя?

— Ляжаць.

— Хто загінуў?

Сярод іншых, называюць Янэка.

Выбухі спыніліся. У дарогу! Лагеры апусцелі. Зайду ў міжбуганёманскі, загляну ў былую штубу. Толькі пераступіў вароты, як з за каманднага барака высунуўся з аўтаматам наперавес зашмуляны курылка.

— Хутчэй заглянеш у магілу! — з нябачнай прасторы даходзіць да мяне насмешлівы голас Сідара.

А мне не да смеху. Шмуль прыставіў да майго жывата дула свайго аўтамата:

— Часы!

Здабытчык, не бачыш, што я горшы абарванец за цябе. Адкуль у мяне могуць быць часы? Глянуў яму ў вочы. Поўняцца помстай. Значыць, у ягоных вачах я злюшчы вораг. Пачую трэск выстралу, ці адпраўлюся на той свет без трэску?

— Няма ў мяне часоў, — кажу. — Я лагернік...

Шмуль нядобра ашчэрыўся.

— Ідзі, во, у тыя асабнякі! — кажу. — Там часы. У лагеры часоў не шукай.

З баракаў, што стаялі ў другой лініі, выйшаў Байда, за ім ягоная дзяўчына з маленькім дзіцём на руках. Узялі вазок, нагружаны сямейным дабром і, не звяртаючы на нас увагі, пакіравалі на Steffeck Strasse. І мне туды б, але я стаю пад дулам аўтамата.

Вось і вызваленне! Не такім яно мроілася мне. Дзе твая перамога, Жорж? Дзе братнія абдымкі, урачысты мітынг? Дзе развітальны матч з французамі? Дзе героі ўсяго гэтага? Стаіш над безданню, адзінокі, жаласны, смешны. І ў твой жывот упіраецца дула спусташальнга аўтамата.

З тупіковага становішча выбавілі немцы, што эвакуіраваліся з асабнякоў. Яны і прыцягнулі ўвагу марадзёра. І я змыўся.

Байду не дагнаў. На скрыжаванні Rathslinden i Steffeck Strasse спыніў мяне савецкі афіцэр і накіраваў пад стаў засыпаць варонку па саліднай бомбе, якая перагарадзіла вуліцу.

Засыпаючы варонку, убачыў я і першую ў жыцці калону палоненых немцаў, якую рускія канваіры выводзілі з горада. Неўзабаве і сам пакіраваў у той бок.

Застаецца вырашыць апошняе пытанне кенігсбергскай казкі. Чаму Чырвоная Армія не брала горада з маршу. Не ведала, што яго можна ўзяць гэткім спосабам? Так я думаў у той час.

Сёння думаю інакш: відаць, быў іншы план — не браць „крэпасці” з ходу. А план у савецкай рэальнасці святая справа. Тым больш, калі ён нарадзіўся ў Маскве. Гэтай ісціны не могуць уцяміць польскія эгацэнтрысты, беспадстаўна абвінавачваючы савецкіх палкаводцаў у замаруджванні аперацыі пад Варшавай: аддалі сталіцу нашу на здзек немцам. А дастаткова зірнуць на маршрут вайны на Усходзе. Кацілася яна на Захад паэтапна: Волга—Днепр—Вісла—Одэр. Строга па плану. Колькі б ён не каштаваў. Арміі выходзілі на вызначаныя рэкі (рубяжы) і спыняліся, занімалі толькі плацдармы. Ва ўсходнепрускай аперацыі такім рубяжом было мора. Мэтай — расчляненне і знішчэнне праціўніка па частках. У гэтым плане была і аблога Кенігсберга. Куфэрак адчыняецца проста.