Владимир Домашевич - Студэнты апошняга курса

Наступіла няёмкая паўза. Ярошка такі зразумеў, што пакрыўдзіў Русіновіча неасцярожным словам, але ў яго не было звычкі прызнавацца, што ён зрабіў нешта не так. Сялянская ўпартасць у ім сядзела глыбока. Урэшце ён узлаваўся:

— Кіньце гаварыць прытчамі, не люблю алегорый, эзопавай мовы. Люблю проста з моста — што думаеш, тое і гавары... Калі яшчэ гэтулькі з вамі пражыву, проста стану хадзячай дабрачыннасцю, героем нашага часу.

— Ты герой, але не нашага часу.— Малец ужо скончыў суп і саладзіў «белы» чай.— Пра цябе пісалі сто гадоў назад, а больш не будуць. Праўда, ты там пад выглядам немца Пектараліса, па мянушцы Жалезная Воля, але хто ведае, кім былі твае продкі? Мо і немцамі, бо вельмі ў цябе многа педантызму...

Ярошка яшчэ болей ускіпеў.

— Што сёння за вечар? Чаго гэты Малец ад мяне хоча? Будзьце сведкамі, што яшчэ адна абраза — і я кідаю яму пальчатку.

— Аб’явіш мне «рускую вайну», як той Пектараліс? — дапытваўся Малец.

Задаволена пасмейваўся Рак — ён любіў, калі Ярошка і Малец «грызліся» паміж сабою — тады яны забывалі пра яго.

— А што? І аб’яўлю! Не пагляджу на твае заслугі...

— Пяхота! Што ты ўвесь час насміхаешся над маімі заслугамі? Выходзіць, мне не трэба было ісці ваяваць, а адседжвацца ў бацькі на печы, як ты?

— А што табе да таго, дзе я сядзеў? Я ж не вінават, што з’явіўся на свет на два гады пазней за цябе.

— Табе пашанцавала — і толькі. Вось каб ты паслужыў у запасным палку, а пасля папоўзаў на жываце перад нямецкімі дотамі на прускай раўніне, то не было б у цябе гэтай пыхі. І пра мае заслугі ты маўчаў бы. Не жадаю я табе маіх заслуг і маіх шрамаў.

— А, пра шрамы ўспомніў! Хопіць жыць мінулым...

Яны яшчэ трохі паспрачаліся, але ўжо не з такім азартам, як спачатку, пасля закурылі з аднаго пачка, што ляжаў на Ярошкавай тумбачцы.

— Ну, здаецца, нагаманіліся,— сказаў з усмешкай Антановіч.— Вы абодва мелі рацыю, таму, як бачыце, усе трымалі нейтралітэт, нават наш Рак, які ніколі не прайшоў бы моўчкі міма несправядлівасці...

Рак скрывіўся, але прамаўчаў, толькі пачырванеў.

Антановіч працягваў:

— Як вам вядома, я пішу паэму. Галоўны герой яе — Ярошка. Хачу прачытаць вам тое, што ўжо гатова.

— О, гэта голас! — з пафасам усклікнуў Ярошка. Дружна сабралі са стала пасуду, памылі, заслалі стол амаль што чыстым настольнікам — сям-там толькі відны былі на ім плямы ад віна,— і Антановіч з прыкметным хваляваннем дастаў з тумбачкі сшытак, сеў за стол і пачаў чытаць — адразу, без усякага ўступнага слова і каментарыяў.

Хлопцы слухалі моўчкі, толькі часам каторы ўсміхаўся, часам пакрэктваў ці круціў галавою. У паэме апісвалася ўсё тое, што яны тут перажывалі з першых дзён вучобы. Як уладкоўвалі свае справы, як угрызаліся ў граніт навукі, аб чым марылі і думалі, аб чым спрачаліся і каго любілі.

У цэнтры паэмы быў Міша Дзівін — Ярошка. У гэтым ужо ніхто не сумняваўся, бо ён быў відзён як на далоні — усе яго замашкі, характар, а галоўнае — яго раман з адной дзяўчынай, іх аднакурсніцай, раман, праўду сказаць, не зусім прыемны для галоўнага героя. Хлопцы ўсміхаліся, а Ярошка круціўся як уюн на патэльні і гладзіў свае валасы — у яго была звычка гладзіць валасы і на патыліцы збіраць іх у адно месца. Атрымлівалася не то каса, не то хвост.

Скончыўшы чытаць, паэт разгублена абвёў позіркам твары сяброў, з надзеяй і страхам чакаў пачуць першае слова крытыкі, бо хлопцы ў літаратуры разбіраліся — нездарма ў іх быў настаўнікам Юс Вялікі — Юскавец.

Усе чамусьці скіравалі вочы на Русіновіча.

— Стары, пачынай! — падбадзёрыў яго Ярошка, паціраючы рукі.

Русіновіч адмоўна пакруціў галавой.

— Не, я потым. Тым болей, што я ўжо гэта чытаў раней...

— Калі? Ну, што такое? Па спісу выклікаць, ці што? — насядаў Ярошка.— Прафесар, давай!

Рак замяўся, пачырванеў, пацепнуў плячыма і выціснуў два словы:

— Не ведаю...

— Выдатная ацэнка! — пахваліў яго Ярошка.— Падмацуй цытатай!

Але Рак адразу насупіўся і нібы нырнуў у сваю шкарлупіну, як гэта ён рабіў заўсёды, калі лічыў сябе пакрыўджаным,— замоўк і адышоў ад стала.

Ярошка нездаволена фыркнуў.

— Не трэба і казаць: пазбаўляю слова... Хто наступны? Малец? Ідзі на трыбуну.

Малец падняўся, нібы сапраўды збіраўся ісці, пасля зноў сеў.

— Пяхота! Ты толькі не збівай мяне сваімі мудрымі рэплікамі, а дай выліць душу,— папярэдзіў ён Ярошку.— Я коратка... Мне здаецца...

— Перахрысціся!..

— Ідзі да д’ябла! Яшчэ раз пераб’еш — выстаўлю за дзверы... Дык вось, дарагія мае хлопцы... Я лічу, што лёс нам пасылае добрага паэта, такога тыповага беларускага, шчырага, простага да наіўнасці...