Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

Њавои сањаргоњони рўзњои охир хуб омад.

Шабњо њам, пеш аз хоб, Чингизхон ба назораи атроф мебаромад. Пањнои дашти бекарон пури гулхан буд, алангаи гулханњои наздик ва милт-милти дурњояш дар њар тараф ба чашм мерасид. Рўи ќароргоњи сарбозону шаббоши корвон ва љои исти галабонњову гала дуди сафед пањн мешуд, одамон ин лањзањо, араќшор шуда, серї гўшт мехўрданд. Бўи гўшти пухта, ки калон-калон аз дегњо берун меоварданд, дарандањои даштро љалб мекард. Гоњ дар ин љову гоњ дар он љо, миёни пардаи зулмот, чашмони беќарори он мављудоти бадбахт дурахшон мешуду уллоси навмедонаашон ба гўш мерасид.

Лашкарро дар ин миён зуд мурдахоб мебурд. Фаќат садоњои посбонони шабгард, ки ќўшунро њини фароѓаташ назорат мекарданд, хотирнишон менамуд, ки шабонгањ низ њаёт дар ин љо мувофиќи тартиботи сахт муќарраршуда идома меёбад. Бояд њамин хел њам бошад: њама чизу њама кас вазифањои хешро доранд, ки нињоятан вобастаи маќсади ягонаву олї – хидмати бечунучарову содиќона ба фикри љањонгирии Чингизхон аст. Дар чунин лањзањо, ботинан сархуш шуда, ў моњияти худ, яъне фавќулодам - њирси рафънопазири девонавори њокимиятро, ки бо фаротар шудани ќудраташ торафт меафзуд, амиќ дарк мекард; аз ин љо ногузир хулосаи мутлаќе њосил мешуд – матлуб танњо њамонест, ки созгори маќсади ќудратафзои ўст ва њар он чизе, ки љавобгўи он нест, њаќи мављудият надорад.

Бино бар ин њам рух дод ќатл дар Сарой, ки ќиссаашро солњои зиёде пас, ба бадбахтии хеш, Абўтолиб Ќуттибоев рўи коѓаз овард…

Боре, њангоми шаббош, саворапосбонон мавќеи ќўшуни тумани ќаноти ростро аз назар гузаронданд. Берун аз бошишгоњи сарбозон истгоњи корвону галабонону дигар ањли хидмати юриш љойгир буд. Посбонон аз он њам сарфи назар нанамуданд. Низоми комил њукм меронд. Одамон, ки аз ин сафари беохир хаста шуда буданд, дар њама љо – дар юртањо, хаймањо, аксаран зери осмони кушод, назди гулханњои нимсўз, пањлўи њам мехобиданд. Атроф сокиту кулли юртањо торик буданд. Талояи савора тафтишро анљом медод. Се нафар сарбози он, аспњояшонро нигоњ дошта, аз кадом хусусе сўњбат мекарданд. Сарбозе, ки сари талоя буд, - савораи тануманди телпаки юзбошї бар сар, - ба овози паст амр дод:

- Хайр, шуд, шумо рафта ѓанаб кунед, ман боз каме њамин љоњоро аз назар мегузаронам.

Ду савора рафтанд. Юзбошї, аввал атрофро бодиќќат назораву гўш карда, баъд аз асп фуромад ва, онро этак намуда, аз назди корвону устохонањои сафарї, аробањои беаспи саррољону дўзандагон ва силоњсозон сўи юртаи танњои канори бошишгоњ ќадам зад. Ў, сарашро хам кардаву ба садоњои атроф гўш дода, андешамандона мерафту анвори моњи афлок тарњи рўи калонаш ва чашмони хира-хира дурахшони аспашро, ки ањлона аз аќиб равон буд, рўшан мекард.

Эрдене-юзбошї ба юртае наздик шуд, ки аз афти кор, интизораш буданд. Аз юрта зане, рўмол бар китфон, баромад ва мунтазирона назди дари он истод.

- Самбайну*[†], - садояшро пахш карда, ба зан салом дод ў, ва ташвишомез пурсид: - Чї њол доред?

- Њамааш наѓз, шукри Осмон, кор ба хубї анљомид. Дигар ташвиш нашав, - пичиррос зад зан. – Интизорат аст вай, бисёр интизор.

- Ман њам аз љону дил диданаш мехоњам! – љавоб дод Эрдене-юзбошї. - Аксии корро бинед, ки нойон ба њисобукитоби аспњо сар карду се рўзи дароз аз байни гала баромада натавонистам.

- Њељ гап не, Эрдене, худро нахўр. Ин љо њам мешудї, аз дастат чї кор меомад? Аз пеши чашми мардум дур бошї, бењтар. – Занак, тасаллибахшона сар љунбонда, илова намуд: - Аз њама муњимаш – наѓз гузашт, осон таваллуд кард. Ягон бор њам дод назад, тоќат кард. Сањарї дар аробаи пўшида љо кардамаш. Њамааш наѓз, гўё њодисае рўй надодааст. Бисёр олиљаноб аст занат… Ња, чї ин ќадар лаќќидам ман! – Ба худ омад занак. – Бози давлате, ки сари китфат нишаст, насибат кунад! – Муборакбод намуд ў. – Барои писарат ном биёб.

- Осмон дуоятро мустаљоб гардонад, Алтун! Ману Догуланг умрбод аз ту миннатдорем. Ном бошад, меёбем, ѓам нахўр.

Эрдене лаљомро ба занак дод.

- Ташвиш нашав, Эрдене, чї ќадар ки лозим бошад, нигоњубинаш мекунам, - гуфт Алтун. – Бирав акнун, бирав, ки Догуланг бисёр интизорат аст.

Юзбошї, лањзае истода, шиддати эњсосашро фурў нишонду баъд назди юрта рафт, пардаи мањкаму вазнини намадиашро нимво кард ва, хам шуда, дарун даромад. Дар мобайни юрта гулхани калоне месўхт ва ў, дар партави хираву заифи он, Догулангашро дид, ки пўстини савсор ба китф, дар кунљи боло нишаста буду бо дасти рост оњиста-оњиста гањвораи бо кўрпаи лаганда пўшидаро мељунбонд.