Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

Дар иду маросимњои бузург њофизон, самандсавор дар атрофи издињом гашта, дар сурудњои хеш Зодаи Афлокаш мехонданду њамзамон њазорон дасти дуо шодона сўи осмон боло мешуд. Вале ў, на бино бар ин ба он чизе сахт бовар кард, ки фаќат дар афсонањо бовараш кардан мумкин аст, не, ин њамаро љуз тамаллуќи содалавњонаи одамї намедонист ў. Хулосааш аз таљрибаи шахсї буд, яъне Осмони Яздонї барои он дар њама кор пуштибониаш мекунад, ки ў љавобгўи ниятњои Осмон-Тенгри ё худ амалкунандаи иродаи Осмони Воломаќом аст дар рўи замин. Яъне, Осмон њам, мисли ў, ќудрат, ќудратмандї ва ќудратмандро эътироф мекунаду бас. Ва чунин шахс љуз вай дигар кист?…

Вагарна он чизе, ки баъзан худашро њам њайрон мекард – чун шоњин ин ќадар босуръат ба ќуллањои шўњрати мудњиши сархушкунанда ва њокимии дунё баромадани ятимбачаи авлоди ќашшоќи араткиятњо, ки аз азал бо шикору чорвопарварї рўз мегузаронд, чї маънї дошт? Чунин њодисаи гўшношуниди таърихи салтанати дунёї чї хел сурат гирифта метавонист? Охир, зиндагї ќодир буд ба як саѓираи азљонгузашта ќисмати аспдузди чолокеро, ки ў дар аввал воќеан њам буд, беш надињад. Њољати тахмину гумон нест – бе хости Осмон–Тенгри њаргиз Темучини якаспаро парчами акси аждањори зарини оташнафасдор њидоят намекарду ном Чингизхон намешуд ва тахти Юртаи Тилої насиб намегашт!..

Ва, инак, оќибат аломате, ки ин њамаро тасдиќ мекунад, зуњур намуду шањомати раднопазиру исботи аёни назари лутфи осмон ба хоќони Осиё падид омад! Ана, пеши назар аст он, абри дилрабое, ки зуњурашро ѓайбдони овора пешгўї кардаву ќариб сарашро бохта буд. Вале гапи ў рост баромад. Абри сафед руќъаи Осмон аст ба Зодаи Хеш, нишонаи писанду фотињаи нек, пайки пирўзињои бузурги ояндаи ўст. Ба хаёли касе аз њазорон нафарони юриш намеомад, ки мўъљизае чунин имконпазир аст, нафаре абри сафеди њамсафарро пай намебурд, њељ яке намеандешид, ки аз куљост ону барои чист. Кї њам бар абрњои озод меандешад?.. Танњо як ў, хоќони кабир, фармонравои издињоми беназири сањрої ва њодии он ба фатњи дунё, маънии амиќи зуњури абраки сафедро фањмид ва чунон моту мабњут шуд, ки гоњ ба имконпазирии ин зуњуроти гўшношунид бовараш меомаду гоњ не. Вуљудашро шубњаву гумонњои дилфишор фаро гирифтанд, ки мушоњидаву муносибаташро ба ин рухдод бигўяд ё на. Ў рози дил кардаву сир бикшояду абр дар як мижа задан ѓоиб шавад-чї? Мардум гумон намекунанд, ки ў девона шудааст?

Баъд ў боз худро ба даст гирифту имон овард, ки пайдоиши абр бењуда нест ва он баногањ ѓайб нахоњад зад, абрак пайки Осмон аст бар ў; он гоњ вуљудашро боз фарању эњсоси сабукболї, боварї ба дурандешии хешу дурустии юришаш бар тасхири Ѓарб фаро гирифт ва нияти бо шамшеру оташ бунёд намудани салтанати дилхоњи љањонї дар дилаш ќатъитар гашт. Њамин буд маќсади юришаш. Њамин буд раѓбати азалии салтанати њарисона. Њар ќадар, ки сарваташ меафзуд, боз бештар андўхтан мехост…

Рўзњои юриш сипарї мешуданд.

Абри сафед, ягон љониб моил нашуда, шино мекард пеши назари Чингизхон, ки савори саманди машњураш – Хуба роњ мепаймуд. Зотан њамин хел – ёлсафеду думсиёњ буд Хуба.

Донандањо мегуфтанд, ки чунин асп ситораи хоссае дорад, зеро дар њазор сол як бор пайдо мешавад. Саманд не, бодпои бемислу пуртоќате буд Хуба. Мисли селборони гарм, ки башиддат рўи замин мерезад, йўрѓаву тезрафтор буд. Аспе буд, ки лаљомашро сар бидињї, дар гармии талошаш монанди борон, ки то охирин ќатра мерезаду хушк мешавад, то мурдан медавид. Як њофизи ќадим гуфта будааст: рўи ин хел асп одам бовар мекунад, ки абадзинда аст…

Хушбахту ќонеъ буд Чингизхон. Мадори тозаи бемисле эњсос карда, амал намудан, сўи маќсад тохтан мехост; ин лањза гўё худ бодпои хастагинопазире буду бо чорхези мавзун шитобон метохт, гўё чун дарёњо љисману рўњан ба гирдоби пуртуѓёни хуни саманди дартоз дармеомехт.

Оре, савору аспаш лоиќи њам буданду дар ќудрат аз якдигар намемонданд. Њамин буд, ки љулуси савори батанутўши биринљигун нишастани шоњинро мемонд: кафи пойњояшро бо ѓуруру бовари намоишкорона ба рикоб тиргак карда буд; бар асп, чун бар тахт, росту сарбаланд ва бо ифодаи оромии томи чењраи тангчашмаш менишаст ў. Саропояш ќудрату иродати њокими бузургеро аён месохт, ки ќўшуни бешумореро сўи шуњрату пирўзињо мебарад…

Хуллас, сабаби аслии сабукрўњии Чингизхон абри сафеде буд, ки чун рамз, њамчун афсари сарнавиште кабир, болои сараш шино мекард. Ва, ба ин маънї, њамаи мављудот, муносибу мутаносиб буданд. Абр… Осмон… Дар пеш - издињоми мутањаррик, дар дасти парчамдор – парчами юриш, ки њамеша наздики Чингизхон парафшонї мекард. Се нафар буданд онон – парчамдорони аз вазифаи бењад пурифтихори бар ишон боваршуда бовиќору маѓрур. Њар се, гўё махсус интихоб карда бошанд, рўи аспњои сиёњмушкин менишастанд. Дар байн нафаре парчамро бардошта мерафту ду нафари дигар, найзањояшонро сўи пеш нигаронда, аз ду тараф њамроњиаш мекарданд. Хоќонро ба пеш њидоят намуда, абрешими сиёњи зардўзї дар дами бод парафшонї дошту аждањори оташафшони он зинда метофт. Аждањор дар лањзаи љастан тасвир шуда буд ва чашмони дами хашм пурбину чун чашмони уштур барљастааш бо лаппиши матоъ ин сўю он сў рафта, воќеан зиндааш љилва медоданд…