Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Кушака шӑши чуптарса вӗлерет. Хӗрхенӗр… Тӑсӑлса ӳкиччен юлашки хут купӑс калатӑп. Хӗрсен вальсӗ. Каччӑсем, шӑпӑрт тӑрӑр, хӗрсем хӑйсем ташлама чӗнеҫҫӗ, — сывлӑшне аран-аран ҫавӑркаласа сӑмах хушрӗ Володя.

— Ухмах! Пӗчӗк ачалла чупать. Унӑн вырӑнӗнче пулсан, суратӑп ҫак вӗт-шакӑр ҫине. Пӗлмест вӑл хӑй хакне, — тутине ҫуласа илсе калаҫрӗ бригадир.

— Комсоргӑн ҫапла пулмалла та.

— Мӗнле ҫапла?

Павел хуравлама ӗлкереймерӗ. Купӑс каҫӑхса кайсах янӑрарӗ, малтанхи мӑшӑрсем ташша тухрӗҫ. Ун патне Анна пырса тӑчӗ.

— Кайрӑмӑр, кӳршӗ каччи. Курар-ха казахстансем еплерех ташланине.

— Чаплах мар, чӑвашстансем, — терӗ Павел, сулахай аллине хӗр хул пуҫҫи ҫине хурса.

Вӗсене те ташӑ ҫавра ҫилӗ ярса илчӗ. Павел Аннана мӑшӑрсем хушшипе ӑста илсе пычӗ.

— Ҫӳллӗ каччӑпа ташлама та ҫӑмӑл. Володя пулсан, ҫапӑнтарса тӑна кӑларатчӗ.

— Ан мухта, куҫахтаратӑн.

Вӗсемпе юнашар паҫӑрхи палламан хӗр Гайкӑ Ваҫҫипе ташлать. Каччи хӗр хул пуҫҫи ҫӳллӗшӗ те ҫук, ҫавӑнпа пуҫне каҫӑртсах ҫӳлелле пӑхать. Лешӗ вара ӑна сӑнаса каҫса кайсах ахӑлтатать.

«Вӑтансах тӑмасть, хӑй ҫине пӑхтарма юратать, — шухӑшларӗ Павел, хӗр кӗлеткине сӑнаса. — Мӗншӗн-ши час-час ахӑрать? Е ун чӗринче ниҫта вырнаҫайми телей, е ҫав тери ҫӑмӑл шухӑшлӑ. Тата мӗншӗн-ха эп вӑл хӗре сӑнатӑп?»

— Ман пата пымарӑн. Мӗн сӑлтавпа-ши? — ыйтрӗ Павел Аннаран.

— Ӗҫке тӳсме пултараймастӑп, — тутипе витленҫи турӗ Анна. — Сана килнӗ ятпа тесе ҫеҫ каҫаратӑп.

— Апла эпир ҫӳпҫипе хупӑлчи. Ҫулталӑкра пӗрре сыпатӑп, ку таран ҫӑвара пирус хыпман.

Купӑс чарӑнчӗ. Ҫамрӑксем алӑк патне кӗпӗрленчӗҫ.

— Тӑхта, эп пальто тӑхӑнам. Пӗрлех кайӑпӑр, — чарчӗ Павела Анна.

— Эп хирӗҫ мар. Тен, каччуна ҫиллентеретӗп? Вӑл ӑсаттӑр.

— Каччисем ҫуралман-ха, — кулчӗ Анна. Пӗрлех тухрӗҫ.

Ҫенӗк вӗҫӗнче вӗсене паҫӑрхи палламан хӗрача кӗтсе илчӗ. — Калатӑп вӗт кайман тесе, — терӗ вӑл. Каллех темшен ахӑлтатса кулса ячӗ. Ку Павӑла пачах та килӗшмерӗ. Лашӗ хӑюлӑхне сутӑн илмест-мӗн. Павел Аннана ҫавӑтсанах, хӗр тепӗр енне куҫрӗ, темиҫе утӑм юнашар утсанах каччӑран ҫапла ыйтрӗ: — Сире ҫаклатма юрать-и?

— Тархасшӑн, — ҫепӗҫреххӗн тавӑрма тӑрӑшрӗ каччӑ.

— Павел, каҫар, — терӗ Анна, — сана паллаштарма мансах кайнӑ. Паллашӑр халь те пулсан.

Каччӑ чарӑнсах алне пачӗ, ятне каларӗ.

— Лена, — тавӑрчӗ хӗр.

Каллех утрӗҫ. Халь калаҫу хуҫи Лена пулчӗ. Каллех вӑл кула-кула хӑйне Гайкӑ Ваҫҫи виҫҫӗмӗш ҫыру пани ҫинчен пӗлтерчӗ. Лешӗ, ачалла, тӑнран тухмаллах юратса пӑрахнӑ имӗш. Ку каллех Павел кӑмӑлне каймарӗ: юратуран кулмаҫҫӗ.

Ура айӗнче ҫӗнӗ юр нӑтӑртатать Ҫавал айлӑмӗнчен ҫил вашлаттарсах вӗрет. Анчах тӳпе ҫаплах тасалса ҫитмен-ха, ҫаплах унта тӗксӗм шӑналӑк карӑнса тӑрать. Сывлӑш сисӗнмеллех нӳрелнӗ.

— Эпӗ сирӗн ҫинчен илтнӗ, — сӑмах хушрӗ пӗр хушӑ чӗнмесӗр пынӑ Лена. — Клуба кӗрсе тӑрсассӑнах палларӑм.

— Курмасӑрах-и?

— Володя каласа панинчен.

— Пулма пултарать.

— Калӑр-ха, мӗншӗн чӑваш халӑхӗ ҫӗршыв тӑрӑх салансан та каяллах ҫуралнӑ вырӑна таврӑнать? Сӑмахран, сирӗн вырӑнта пулсан, эп Казахстанран таврӑнас ҫук.

Павел малтанах хӑй мӗншӗн тухса килнин сӑлтавне пӗлтересшӗнччӗ, сӑмахсем те чӗлхе вӗҫне килчӗҫ. Анчах мӗншӗн кашни тӗл пулаканах чӗрене уҫса парас? Вӑл вара пӗр сӑвӑҫ сӑмахӗсемпе ҫапла тавӑрса хучӗ:

— Урӑх ӑнлантарма кирлӗ мар, — тавӑрчӗ хӗр. — Тавтапуҫ пӗрле илсе хӑпарнӑшӑн. Ҫитрӗм. Анна, эп ыран ултӑ сехетре пыратӑп. Маларах ҫитсен, манӑн марльӑсене ҫӑваймӑн-ши?

— Эп вӗсене ҫуса хутӑм.

— Апла пулсан, тата лайӑх. Сыв пулӑр.

Лена малтан Аннана ал пачӗ, унтан Павел аллине арҫынла ҫирӗппӗн чӑмӑртаса ҫапла хушса хучӗ:

— Эсир, Павел, пур енчен те лайӑх, анчах чӗмсӗртерех. Асӑрхӑр, унашкаллисене хӗрсем юратмаҫҫӗ.

Хӗр кулса ячӗ те чупсах кайрӗ.

— Мӗн эс хытса тӑратӑн? — сӑмах хушрӗ Анна.

— Ӑҫтан тупӑннӑ ҫав качамас арҫури?

— Ӑна эс Санькӑран ыйтса пӗл. Унӑн айӑпӗпе лекнӗ вӑл Ҫавалкаса, — куларах тавӑрчӗ Анна.

Качча илсе килмен пулӗ те?

— Ҫук. Вӗсем халь иккӗмӗш ҫул пӗр-пӗринпе сӑмах хушмаҫҫӗ. Качча тетӗн тата. Ну, мӗн ҫаплах тӑратӑн?

Айта, ут хӑть, эп сана каласа парӑп, — хулран ҫавӑтрӗ Анна.

— Итлеме хавас, — терӗ Павӑл, хӗрпе танлашса.

— Хавас-и, хавас мар-и, анчах эс ӑна юратма пуҫлатӑн. Ан хирӗҫле. Лена комсомол райкомӗн секретарӗ пулнӑ.

— Вара? Райком секретарӗ пулнӑшӑн юратас-и? Тӗнчене ан култар.

— Пулнӑшӑн, пулнӑшӑн, — йӗкӗлетсе илчӗ хӗр. — Ларакан пукана ӑслӑ этем юратмасть. Итле эс. Вӑт ҫапла!.. Лена пуху ирттерме килчӗ те комсомол путевкипе фермӑна ӗҫлеме каймалли пирки калаҫу пуҫарчӗ. Лена кастарать кӑна. Колхозри фермӑсенче йӑлтах комсомолецсем ӗҫлемелле, тет. Хӗрӗнкӗрех Санька (унӑн чаракӗ ҫукрах, хӑв пӗлетӗн) тӑрать те калӑть: эпир сӑмах ҫапма пурте ӑста-ха, анчах ӗҫ патне пырсан, пурин те пилӗк ыратать. Хӑвӑра ярас пулсан, каятӑр-и? Пуху шӑпланса ларчӗ. Ачасем сывлама чарӑнчӗҫ тейӗн. Мӗнле хуравлӗ комсомол райкомӗн секретарӗ? Лена Санька куҫӗнчен пӑхса тӑчӗ-тӑчӗ та ҫапла ҫаптарса хучӗ: «Каятӑп, кӗтӳ пӑхма каятӑп, анчах малашне фермӑсенче шӑлсӑр карчӑксене ӗҫлеттерсе ҫитет»… Эпир шӳтлет тесе. Пӗр Санька палканишӗн мӗншӗн ытла чӗрре кӗмелле? Салантӑмӑр. Лена вара чӑнласах ирхине ирех фермӑна ҫитрӗ. Пирӗн Виктор Андреевич апла та капла… Хӑй те аптраса ӳкрӗ. Ӑҫта ямалла? Район умӗнче намӑс вӗт: райком секретарӗ кӗтӳ кӗтме каять. Вара заведующи ҫапла калать: кӗр хам вырӑна. Лена хӑйӗннех перет. Аран-аран ӳкӗте кӗртсе, ӗне сума хӑвартӑмӑр. Халь иккӗмӗш ҫул ӗне сӑвать те шкулта асла пионервожатӑйра ӗҫлет. Хӗр мар - ҫулӑм. Чӗрӗ каскана та тивертсе ямалла. Тата икӗ ҫултан пединститутран заочнӑ вӗренсе тухать.